Liberdade de prensa

A prensa e o xornalismo, é como o fútbol, un non precisa formar parte do partido para poder comentalo, descalificar aos xogadores e emitir terríbeis xuízos en base aos coñecementos, dende o outro lado da barra.

En demasiadas en numerosas ocasións acaban por ser verquidos comentarios verbo das fallas do xornalismo, aínda que rara vez a opinión pública se solidariza coa causa, e menos se decata do complicado que resulta emitir folgas de periodistas ou reinvindicar mínimos dereitos laborais que afasten á profesión do precarísimo estado no que se atopa hoxe en día, e na nosa contorna.

Queremos liberdade de prensa para un xornalista lle poida preguntar catorce veces a un político que se nega a responder o preguntado como fixo Jeremy Paxman —aínda que fose para gañar tempo? Ou só queremos ser os primeiros en saber que pasou na praza do pobo esta mañá cando Rita paseaba ao can e caeu nun sumidoiro aberto?

No prólogo á edición española do libro Sistemas mediáticos comparados, de Paolo Mancini e David Hallin, os profesores María Trinid e Carlos Zeller realizan un comentario ilustrativo sobre esta presunta liberdade, considerada ademais coma unha quimera:

«Hay dos ejemplos que han tenido lugar recientemente y en contextos democráticos próximos que ilustran el debate sobre la libertad de información y comunicación al que aquí hacemos referencia. Uno se concreta en la polémica pública que se precipita tras la publicación (en el año 2005) de una tira gráfica que en clave de humor parodia (...) la religión basada en el Corán y, en concreto en el profeta Mahoma. (...) El otro ejemplo ha tenido lugar más recientemente aún (verano 2007) y en el contexto español (....) la polémica se precipita tras la reproducción de una imagen (...) de los [entonces] príncipes de España manteniendo relaciones sexuales y la inmediata medida judicial que imponía la retirada del medio impreso que era su soporte. Ambos ejemplos y el detalle pormenorizado del curso de los debates que se articula ponen de relieve que los límites normalizados de la elaboración y suministro de información a la que por derecho accede la población no sólo no están asentados con claridad, sino que más bien son tan imprecisos (...) que en gran medida las reacciones de polémica y debate tienen relación directa con el contexto social y democrático en el que se difunde la información o tipo de discurso o comunicación.» 

230 

Somos adictos ás series?

Cada vez somos máis os que afirmamos que non queremos comezar a ver unha serie da que hai dispoñibles varias tempadas, para non engancharnos. Tememos pór un capítulo e non saber parar ata que o sol nos obrigue a baixar as persianas para que os primeiros raios non molesten na pantalla.

Ás veces imos dunha serie a outra sen pensalo. Abandonamos unhas, esquecémolas, volvendo a elas meses máis tarde, ás veces sen querer. Rouban tempo libre,  en sociedade, e poden afectar aos nosos traballos e estudos.

Somos, entón, adictos? 
A cuarta edición do Manual de Diagnose e Estatística dos Trastornos Mentais (coñecido nas súas siglas en inglés por DSM-IV) considera como adicción, ou dependencia de substancias a presenza de tres ou máis dos seguintes criterios nos últimos doce meses:.

1. Tolerancia: necesidade de cantidades marcadamente crecentes da substancia para conseguir a intoxicación ou efecto desexado.
2. Abstinencia: tómase a mesma substancia (ou moi parecida) para aliviar ou evitar os síntomas da abstinencia.
3. Frecuencia de uso: a substancia é tomada con frecuencia en cantidades maiores ou durante un período máis longo do que inicialmente se pretendía.
4. Intentos de deixalo: existe un desexo persistente ou esforzos en van de controlar ou interromper o consumo da substancia.
5. Tempo: emprégase moito tempo en actividades relacionadas coa obtención da substancia.
6. Redución de importantes actividades sociais, laborais, ou recreativas debido ao consumo da substancia.
7. Continúase tomando a substancia a pesares de ter conciencia de problemas psicolóxicos ou físicos persistentes, que parecen causados ou exacerbados polo consumo da substancia.

Se sufrides de abstinencia, intentaches deixalo e cada vez saídes menos da casa, penso que vai sendo hora de que fagamos unhas reunións de Seriadictos Anónimos.

Agora déixovos, que me queda o E08 da S07 de Mad Men por ver.

229

A tiranía da audiencia

Durante unha conferencia realizada en Santiago de Compostela, o xornalista Iñaki Gabilondo dou conta da necesaria distancia que deben manter os medios de comunicación dos aparatos de comunicación e propaganda política.

Tras a súa intervención, considerei oportundo realizarlle unha pregunta en relación a esta necesaria distancia, mais a respecto do poder económico, e, tamén, cara a audiencia. Por esquecemento, ou omisión só respondeu á primeira parte da pregunta, se ben, o que se vén chamando dende hai tempo, tiranía da audiencia, pode ser a controvertida chave que remate dunha vez por podas cas posturas relativistas verbo da pertinencia ou non de certo tipo de programas televisivos que copan as mañás, tardes e noites dun enorme segmento da poboación.

De forma clara, e concisa, expón o problema a filósofa barcelonesa Victoria Camps:

«Las masas, esas aglomeraciones informes que trajo consigo la industrialización, han
acabado por asumir un papel aparentemente alejado de las hipotéticas rebeliones que se
auguraban. Hoy las masas son audiencia. Telespectadores, radioyentes y eventuales
compradores -no me atrevo a decir lectores- de prensa variada. Por definición, la audiencia no es rebelde: es sumisa y dócil. Se limita a escuchar, a ver o a leer lo que le pongan delante. Pero también es libre de cambiar de canal o de emisora, de dejar de comprar el periódico o el semanario si le desagradan o se aburre con ellos. La audiencia, ciertamente, es pasiva, pero no menos poderosa. Su respuesta no pasa desapercibida. Se la ausculta minuciosamente para confeccionar los inevitables rankings que funcionan a modo de termómetro que establece el diagnóstico preciso: ésto gusta más y aquello menos. O sea: ésto es mejor que aquello, hay que seguir dando más de ésto y menos de lo otro. La audiencia prescribe lo que debe ser hecho, dicho o escrito en los medios de comunicación de masas. Si es cierto que no existe lo que no aparece en los periódicos o en televisión, no lo es menos que no vale lo que no es capaz de mantener atenta y fija en su asiento a la audiencia. La audiencia es la medida del valor.»

[Ler o resto do editorial]

228 

Nace o IGAPA

O Ministerio Federal de Asuntos do Movemento da República de Austria (BMfB) asinou ás actas de fundación do Instituto Galego de Praxe Actual (IGAPA) en presencia da comunidade profesional na Sala do Padroado do Centro Galego de Arte Contemporanea (CGAC), no marco do ciclo de artes vivas no museo De Corpo en Lugar.

Asistiron Miguel von Hafe (membro da comunidade cultural galega), D. Meinhard Rauchensteiner (Delegado do BMfB e Conselleiro de Ciencia, Arte e Cultura do Presidente da República de Austria Don Heinz Fischer),  Amanda Piña (Delegada de Coreografía do BMfB) e Daniel Zimmermann (Delegado de Cine e Artes Visuais do BMfB) e doutra banda, Ania González, Begoña Cuquejo, Horacio González (como equipo promotor do IGAPA).

No acto o BMfB fixo a primeira achega de capital ao IGAPA, que consistiu en 3 minutos do seu Himno corporalizado por todos os membros asistentes.

A presenza do BMfB continuará na programación do ciclo De Corpo en Lugar,  esta tarde as 20.30 no Auditorio deo CGAC coa Presentación Oficial do O Ministerio Federal de Asuntos do Movemento da República de Austria (BMfB).

Ademáis esta tarde poderemos asistir de 18.00 a 20.00  ás Xornadas  Procesos instituíntes na praxe artística actual coa presenza de Pedro G. Romero, María García, Ania González e Horacio González.


Máis información en
http://traspediante.com/de-corpo-en-lugar/

227

Carlos Herrera: "Una sociedad sin periodismo, no es una sociedad libre"

De esquerda a dereita, J. M. Rivera Otero, Pepa Bueno, Antón Losada, Carlos Herrera e Ismael Crespo.

Na tarde do 25 de setembro tivo lugar na capital galega, unha mesa redonda moderada polo xornalista e escritor Antón Losada, incluída dentro do III Congreso Internacional de Comunicación Política e Campañas Electorais, que contou coa participación dos xornalistas Pepa Bueno (Cadena SER) e Carlos Herrera (Ondacero), e os politólogos Ismael Crespo (presidente da Asociación Latinoamericana para la Investigación de las Campañas Electorales —ALICE—) e José Manuel Rivera Otero (xefe do Departamento de Ciencias Políticas das Universidade de Santiago de Compostela.

O debate tivo como tema central a relación existente entre os medios de comunicación e a comunicación política, ou simplemente entre os xornalistas e os políticos —se ben Pepa Bueno, sinalou acertadamente que nunha época de información inmediata resulta obsoleto referirnos a medios de comunicación no seu sentido clásico, como estrutura empresarial organizada verticalmente, cunhas pautas, rutinas, e xerarquías; no mundo da comunicación directa e multidireccional (xa que logo, de feedback mediado pero directo), as denominacións deben mudar tamén, coa intención de entender mellor os procesos tanto de información coma de desinformación.

Durante preto de dúas horas, as intervencións pivotaron arredor da labor que cumpren os xornalistas e os políticos dentro da sociedade, o seu poder de influencia e penetración na poboación, así como o papel da información política nos medios de comunicación actuais, e a súa deriva cara a formatos máis superficiais como poden ser certo tipo de tertulias pretendidamente políticas e serias —para cando este tema se mencionaba, inevitable era mirar que reacción suscitaba o tema en Antón Losada, que se mantivo no papel de moderador todo o tempo.

Tamén se falou sobre o futuro do xornalismo, e Pepa Bueno citou a Miguel Ángel Aguilar —ao igual que o fixera o día anterior Iñaki Gabilondo—salientando a importancia de contar con profesionais que corroboren, contrasten e verifiquen a información, dentro do que denominou unha "inundación de datos" na que vivimos, e en relación a que "cuando se produce una inundación lo primero que escasea es el agua potable"; isto é, historias veraces.

Dentro da necesariamente tensa relación entre os media e política, na súa quenda, a xornalista Pepa Bueno afirmou que o goberno actual, como os anteriores, pero máis, "no cree en la necesidad de rendir cuentas a los ciudadanos a través de los medios de comunicación", e estabeleceu un exemplo por comparación ao mencionar como na Radio 4 da BBC teñen cada día ao ministro do "marrón", non aquel que vai facer publicidade da súa carteira e accións políticas; ou en Francia onde cando Sarkozy "tenía algo que decir a la nación se iba al prime time a someterse a las preguntas del periodista". Así, aceptamos roldas de prensa a través de pantallas de plasma, e en "lugar de hablar de política, hablamos de lo que hacen los políticos, de lo que hicieron de lo que tienen pensado hacer".

Pola súa parte, situado á esquerda de Antón Losada, o xornalista Carlos Herrera, comezou a súa intervención defendendo a labor dos políticos, e considerando que a maioría dos mesmos, son xente honrada, que traballa polo beneficio da sociedade. Non discrepou enerxicamente do afirmado por Pepa Bueno, e coa intención de salientar a relevancia tanto dos políticos como do cuarto poder afirmou categoricamente que "una sociedad sin política es una sociedad plana, pero una sociedad sin periodismo no es una sociedad libre". Resultou interesante, a súa apreciación sobre o poder do que gozamos os periodistas. Como exemplo usou o caso do Watergate, e considerou que non foron nin o Washington Post, nin Bernstein ou Woodward, quen conseguiron que dimitise Richard Nixon, o culpable da súa dimisión foi el mesmo, a través das súas accións. Da mesma forma, considerou o señor Herrera, que ninguén dos medios conseguiu que Gallardón dimitise; a dimisión foi decisión do presidente do seu partido. "Yo puedo ponerle un sapo en el desayundo al ministro de turno, pero nada más", afirmou o xornalista de Ondacero.

O politólogo e presidente de ALICE, Ismael Crespo, fixo fincapé na capacidade dos medios de comunicación para crear un clima político que acaba por afectar ás decisións que toman os votantes en épocas electorais e criticou duramente os infoshows disfrazados de tertulias presuntamente serias que se dan maioritariamente nas canles televisivas, e que banalizan temas relevantes, querendo dar a impresión de estar a realizar unha análise política redonda e fonda; o seu colega, José Manuel Rivera Otero, xefe do departamento de Ciencia Política da USC, quixo pór aceno na relación simbiótica entre medios e políticos, amais de querer reformular as consideracións de quen son os bos e os malos, ao intentar facer comprender aos alí presentes, que da mesma forma que un xornalista sinte frustrado o seu traballo cando non lle permiten realizar preguntas nunha rolda de prensa, o mesmo lles ocorre os políticos e aos seus gabinetes, cando pretenden trasladar unha mensaxe á cidadanía (normalmente interesada), mais os xornalistas acaban por preguntar e escribir sobre asuntos diferentes; os políticos queren impor a súa axenda política, pero ás veces a axenda mediática entra en contradición. Froito finalmente, e así pareceron consensuar os convidados á mesa redonda, dunha relación de necesaria tensión, entre políticos e periodistas.

226

Ana Expósito: "servimos ou non servimos para algo?"

Cando comecei a carreira de xornalismo, había quen quería ser reporteiro de moda, ou reporteira, e quen quería chegar a ser ese líder ou lideresa de opinión que publica na última páxina dos xornais impresos. Tamén había persoas, como Camille, a quen coñecín durante a miña estadía en Southampton, que soñaba con ser fotoxornalista e ir cubrir conflitos bélicos no continente africano, pois así o sentía, e así era o seu carácter, a súa dedicación.

Logo de que tropas de paz francesas atoparan o corpo de Camille Lepage o 13 de maio deste ano 2014, inerte, na rexión oeste de Bouar da República Centro Africana, nun vehículo da milicia anti-balaka a 120 quilómetros afastado de Berbérati, intentado evitar as aduanas, a miña e persoal concepción do fotoxornalismo e do xornalismo de conflitos, tornou máis real, e xa que logo, máis terrible.

O mércores, día 24 deste mes de setembro, tiven a ocasión de asistir a unha conferencia organizada por Médicos Sen Fronteiras e moderada polo decano do Colexio Profesional de Xornalistas, Xosé Manuel Pereiro, onde o comunicador e colaborador desta ONG, Javier Sancho Más, e a correspondente de guerra Ana Expósito Valle falaron das súas vivencias en lugar de conflito.

A exposición comprendía historias propias de ambos profesionais onde se trataban, en consecuencia, diversos aspectos coma a ética xornalística e a necesidade ou pertinencia da súa labor. Sirve para algo contar as historias das vítimas? Son as imaxes cruentas da guerra puro sensacionalismo? Si e non, non sempre.

O primeiro en falar sobre a pertinencia da nosa profesión foi Javier Sancho, quen, comentaba que se cuestionaba se o seu traballo servía de algo, mentres asistía a unha operación cirúrxica nunha zona de conflito. O traballo dos médicos é incuestionable, o seu efecto é inmediato e normalmente perceptible. O traballo do que conta o que ve, é menos agradecido nese sentido, e non conta cun feedback directo. Finalmente, comentaba Sancho, "ayudamos a salvar vidas, no sólo con medicamentos, también contando lo que está pasando".

Ana Expósito se mostrou moi convencida de comprender cando debía ou non debía usar determinado tipo de imaxes. Da súa exposición podemos concluir que a lexitimidade para usar determinado tipo de imaxes (mortos, membros, sangue, desnutrición) queda asegurada no momento no que os propios e as propias protagonistas da historia piden e animan ao xornalista a difundir esa imaxes, pois ese é a única maneira de que o resto do mundo comprenda, ou queira se quera botarlle un ollo, ao que está a ocorrer no lugar.

Entre anécdotas, historias, e reflexións, puidemos escoitar os alí presentes relatos duros contados coa madurez de dous profesionais que asistiron a escenarios dos que nunca nos poderemos facer unha idea, de non ser que os viviramos.

Por Javier Sancho soubemos que o conflito actual na fronteira entre Ruanda e O Congo xa leva cobradas cinco veces máis vítimas —o que poderían supor entre 2,5 e 5 millóns de persoas— que o xenocidio que tivo lugar hai vinte anos no castigado país dos tutsis e os hutus.

Ana Expósito comentou que as violacións masivas de mulleres son a forma máis efectiva de rematar coa moral e destrozar un país. Tamén afirmou estar farta de recibir ordes de cubrir bombardeos e falar con xenerais, mentres outras historias, como por exemplo o relato das mulleres, queda fóra da grella informativa.

Corolario
Hai persoas que se xogan a vida para poder dar voz e poñerlle cara ás vítimas de xenocidios, guerras inxustas (se hai algunha que non o sexa) e remover a conciencia da opinión pública, para que atenda ao que ocorre máis aló do seu contexto inmediato. As imaxes, atroces, sanguentas, e crueis, son ás veces precisas para que atendamos, para sacarnos da nosa apatía, se ben Susan Sontag afirmaba en Ante el dolor de los demás, que a constante exposición ás mesmas acabou por facernos inmunes aos seu poder. Deixemos, pois, de ser inmunes, apáticos, e atendamos á vida de quen pasa quince anos nun campo de refuxiados e nunca deixa de ser sorrir, e aprenderemos a valorar máis o que temos, e a rexeitar os espectáculos morbosos que só buscan un impacto de audiencia traducible en ingresos publicitarios.

225

Gabilondo: "en una inundación lo primeiro que escasea es el agua potable"

Os xornalistas Antón Losada e Iñaki Gabilondo,
no III Congreso Internacional en Com. Política, de Compostela

No Auditorio de Abanca situado na Rúa Preguntoiro, en Santiago de Compostela, realizouse o acto de inauguración do III Congreso Internacional en Comunicación Política e Estratexias de Campaña a cargo do xornalista Iñaki Gabilondo, que compartiu mesa co seu colega de profesión, Antón Losada.

A conferencia tivo como punto central a comunicación política, e o señor Gabilondo quixo trasladar a a audiencia, os seus coñecementos en referencia ao tema central deste congreso, posible grazas á Universidade de Santiago de Compostela, e o seu departamento de Ciencias Políticas, amais de a Asociación Latinoamericana de Investigadores en Campañas Electorais.

En tres xornadas, os asistentes aos relatorios do congreso e obradoiros (a conferencia de hoxe era aberta ao igual que a mesa redonda que terá mañá xoves no mesmo auditorio, ás 19:00 horas) poderán ter a oportunidade de asistir a 30 mesas e máis de 200 falantes chegados de 17 países diferentes.

Comprendido isto, e cumprida a función informativa, non podo deixar de agradecer a conversa pública que realizou hoxe Iñaki Gabilondo, na que indicou dende o meu punto de vista, catro puntos chave, moi interesantes para comprender tanto a labor dos xornalistas na comunicación política, como a comunicación política en si mesma:

1. A comunicación política é política. Cando as direccións de campañas electorais e partidos políticos fracasan na obtención dos seus estándares e obxectivos (gañar votos, confianza e poder) adoita botarlle a culpa á unha falla ou erro de comunicación. Mais segundo afirma o xornalista nado en Donostia, ambas realidades (a comunicación e a política) son un só ente cando se usan unha á outra. Polo que o fracaso na política da comunicación política, é un fracaso na política.

2. O éxito da comunicación política baséase na honestidade. Ante unha realidade en constante cambio (unha realidade líquida) na que o acceso e a comprobación das informacións veraces é cada vez máis amplo, defendeu grosso modo, Gabilondo, que non se pode emprender unha campaña de comunicación política faltando á verdade, e á ética. Poden facelo unha vez, pero como afirmou na conferencia, "la credibilidad es solvencia más tiempo". Isto tamén se aplica ao futuro dos medios de comunicación onde "la ética va ser fundamental para a supervivencia".

3. Vivimos en tempos líquidos de sobre-información. "En una inundanción lo primero que escasea es el agua potable", afirmou o señor Gabilondo, en referencia ao enorme volume de información do que dispoñemos hoxe en día grazas á Internet; xa que logo, se entendemos esta sobre-información, como un anegamento de datos, os que máis nos custa atopar son os potables, os consumibles, e polo tanto veraces. Lamentablemente a única solución que atopamos pasa pola pericia, dedicación e intelixencia do lectora ou lectora que ten que decidir en base a uns estándares aprendidos, que é certo, é que non.

4. A distancia entre os informadores e os políticos é fundamental. Outro punto que considero destacable, e sobre o que realicei unha pregunta ao finalizar a conferencia, é o da distancia que deben manter os xornalistas (non os medios como empresa, máis os traballadores da información) con respecto ao poder do que informan (neste caso falamos do poder político), para evitar, inclusive sen decatarse, pasar ao outro lado. Para o éxito da fórmula é preciso manter un equilibrio, —nin moi preto, nin moi afastado. Neste senso fixo referencia a unha metáfora de Schopenhauer, que fala de dous porcos espiño, que deben manter a distancia mínima para darse calor, pero sen ferirse coas súas púas. Cabe, ademais, salientar, que Iñaki Gabilondo, con respecto a este tema, admitiu que hai quen é quen de estar ao lado do poder sen crer ser político, mais tamén sabe doutros moitos que acabaron destruídos, por se achegar demasiado ao lume.

Isto, foi, o resumo do que considero foron os temas tratados máis relevantes da conferencia que deu comezo ao III Congreso Internacional de Comunicación Política e Campañas Electorais. Mañá terá lugar outra xornada aberta á que intentarei acudir, e falar da mesma. Por outro lado, a necesidade, a continxencia ou a entropía, quixo que inmediatamente despois da conferencia desta tarde —saínda case que correndo antes de que rematara—, tivera lugar outra, dúas rúas máis abaixo, cun comunicador de Médicos Sen Fronteiras, Javier Sancho Más, a xornalista e correspondente de guerra Ana Expósito, e o decano do Colexio Profesional de Xornalistas, Xosé Manuel Pereiro, sobre a cobertura de zonas en conflito ou crises humanitarias.

[Sobre isto último tamén realizarei un post no día de mañá.]

Boas noites e boa sorte.

224

«Hombres Bisagra»

Logo de pasar por tres anos de paréntese, a compañía teatral Matarile (fundada en 1986) volveu no 2010 cun espectáculo cuxo texto e nome foi una declaración de intencións Staying Alive. Agora a carreira de folgos renovados continúa coa súa obra Hombres Bisagra da que afirman na súa nota de prensa:

«A orixe de Hombres Bisagra parte dunha proposta de Baltasar Patiño ao
percusionista Nacho Sanz para traballar xuntos, fai agora catro anos. 

Unha proposta escénica híbrida que se achega máis á idea de concerto que á de
representación teatral. 

O espazo sonoro e as atmósferas de luz e as imaxes de vídeo son as que suxiren,
evocan e producen situacións, compartindo a escea coa presencia dos corpos. 

Catro homes no escenario, nun espazo cambiante, transformado continuamente pola
mistura e as conexións entre o que se e e o que se escoita, entre o que se percibe e o
que pasa inadvertido. 

A música e o ambiente de son están xenerados en directo por unha colección de
sintetizadores históricos da primeira época da composición de música electrónica. 

A bisagra, por definición, serve de punto de unión e ao mesmo tempo permite a
articulación: o movemento, a apertura, o transitar. E posibilida o desmotar cousas e
montalas.»

Matarile Teatro estreará Hombres Bisagra no Festival Internacional de Teatro de Ourense FITO o día 10 de Outubro ás oito e media no Teatro Principal. Ademais conta con vindeiras funcións de Teatro invisible e Staying Alive:

Teatro Invisible, 11 de outubro, Festival Internacional de Teatro de Ourense.
Staying Alive, 21 de novembro, Kultur Leioa, País Vasco.
Teatro Invisible, 23 de novembro, Sala Baratza, Vitoria.
Staying Alive, 29 de novembro, Laboratorio de las Artes de Valladolid.
Teatro Invisible, febreiro 2015, Alhóndiga Bilbao.
Staying Alive, febreiro 2015, Alhóndiga Bilbao.
Teatro Invisible, 4 de marzo 2015, Corral de Comedias de Alcalá de Henares.
Staying Alive, 6 e 7 de marzo 2015, Corral de Comedias de Alcalá de Henares.

221 

Volver aos tempos de Fraga

Manuel Fraga, Congreso dos Deputados, 1971.
© Manuel López

Algo máis 200.000 euros para intentar lavar a imaxe dunha cidade que nos últimos anos é parte da grella informativa ben por corrupción, roubos, asasinatos, ou desgraciados accidentes. Pero non pensen vostedes que dende a Xunta están preocupados por se baixa o número de peregrinos e de visitantes que chegan a Compostela cada día. A súa principal preocupación reside en que xa non poden controlar aos medios de comunicación como en tempos de Fraga, ou polo menos non a todos.

Como informaban en Praza Pública o 9 de xullo deste ano:

«Segundo a última conta xeral da comunidade autónoma que xa pasou a fiscalización do Consello de Contas, a de 2010, os convenios e outras figuras nas que non media a concorrencia competitiva son a canle pola que o Executivo envía máis de tres cuartas parte dos cartos que inxecta nos medios, que nese ano foron uns 13,8 millóns —Contas só rexistra as achegas que superan os 100.000 euros por medio—. Desa suma total unicamente 1,7 millóns foron repartidos a través dunha convocatoria pública e competitiva, mentres que 9,7 millóns se distribuíron mediante convenios, nos que o criterio gobernamental é o único condicionante, e o resto en compra de exemplares, publicidade e outras subvencións.»

Para quen traballe ou viva dentro do mundo xornalístico, estes convenios non son novidade, e son tema de conversa habitual, amais de formar parte da axenda temática dos medios non afíns ao establishment, que ao non seren subvencionados polo poder político (pola canle que sexa), son medios máis libres, e independentes, que non ven nesgada a súa información por conflitos de intereses constantes. O 27 de xuño, no artigo Verdadeiro ou Falso, comentaba precisamente esta realidade:

«Obviamente, e neste caso é importante salientalo, hai unha parte da audiencia, dos lectores e espectadores, que xa sexa polo seu carácter ou nivel de educación, tende paulatinamente [...] a desconfiar máis das grandes empresas xornalísticas, e a seguir a medios de nacemento dixital, que son menos sospeitosos de publicar información parcial, dado que a maioría depende das doazóns dos lectores (do reader-support), dun pedazo de pastel publicitario pequeno, e non teñen acceso (son privadas del) ás liñas de subvención e tratos por debaixo da mesa que ofrecen as institucións públicas; un caso práctico son as subvencións que se outorgan a través da Secretaría Xeral de Medios a «das empresas xornalísticas que publiquen ou difundan en galego polo menos un 8% do total das informacións, programas, artigos, reportaxes, colaboracións ou seccións», e que levan cada ano xornais como o Faro de Vigo e La Voz de Galicia, que ademais se complementan con acordos ou convenios que recollen realidades abstractas, de dubidosa execución, coma o fomento da lectura da prensa escrita en centros de educación non universitaria, o que representa unha considerable cantidade de euros que ben poderían financiar proxectos de información pública e pedagóxica, reais, e non ao servizo de La Voz de Galicia, S.A., e demais grupos empresariais de comunicación e información, pretensiosamente independentes de Galicia.» 

Todo e toda xornalista parte dunha liña editorial, dunha forma de pensar. As empresas xornalísticas tamén, por extensión, contan cunha visión política. Depende dos lectores escoller a quen queren escoitar. Non existe unha obxectividade divina no xornalismo, pois partimos da base de ser humanos, e subxectivos. Xa que logo, o obxectivo dun bo xornalista non ha de ser pretendidamente imparcial, senón ser, ante todo honesto. A honestidade impídenos deixar fóra do relato dos feitos aqueles datos relevantes e de importancia para a opinión pública por que vaian a afectar negativamente a un empresario ou a un cargo público, e dificilmente podemos ser honestos se, antes de informar, pensamos en que é mellor non morder a man de quen nos da de comer.

Entón, que facemos? 
Unha parte importante dos ingresos dos medios de maior difusión dependen dos políticos do momento. Nas nosas mans está a opción de dar de comer aos medios independentes e de menor cobertura, que non teñen acceso ao pastel dos convenios da Xunta, ou deixalos morrer de fame, e volver así os tempos de Fraga.

220

Roubo no Xulgado

No último fin de semana de agosto, alguén, cun mando a distancia que pertence á Garda Civil, abriu o portal do garaxe do xulgado de Fontiñas, en Santiago de Compostela, entrou presumiblemente cun vehículo, e levou unha caixa forte.

Aínda nos enteramos agora, e no edificio o fixeron o 1 de setembro.

Non foi o único. Con anterioridade roubaran unhas cartas relacionadas co caso do Códice.

Neste xulgado hai documentación dos casos non só do libro da Catedral, tamén de Asunta e do Alvia.

Agora están a gravar a película do electricista máis famoso de España, interpretado polo xenial Miguel de Lira.

Pero xa sabemos que a realidade, supera á ficción.

219

O universo se expande

O universo expándese. O universo, está en expansión, pero ademais, conforme se expande, máis rápido o fai. A expansión do universo está en constante aceleración. A culpa, logo de mirar 42 supernovi, é da materia negra.

Sabendo isto, o Reino Unido sigue unido, polo momento. Mas aproba a Lei de Consultas, co apoio do PSC, que non admitirá un referendo. Un comentarista afirma que nun estado do Estados Unidos se fixo unha vez un referendo para decidir se botaban do país aos nenos e nenas, xustificación, pois ao parecer, perfecta para impedir que se pregunte nada neste lado do mar. Un home, o venres pola tarde-noite, saltou a reixa e comezou a correr cara a Casa Branca, mentres o servizo secreto trataba de impedilo. Era de Texas e tiña apelidos hispanos. Foi detido, e en media hora todo volveu á normalidade. Novo iPhone, colas espesas, e aquí non hai cartos.

Como din na letra da canción de The Divine Comedy, Arthur C Clarkes Mysterious World, o universo, sabemos que se expande, o que non sabemos é cara onde o fai.

218

Por que escribo en galego?

A pregunta xurdiu da boca dunha descoñecida lectora, hai unhas semanas, nun bar: "Por qué escribes en gallego?"; "por que non?", foi a miña resposta, rápida e non meditada, sen querer ir máis aló, pois nin era o momento nin o lugar.

"Por que escribo en galego?" me pregunto eu agora. Podería escribires en castelán, ou en inglés, ou en castelán e en inglés, e tamén en galego. De feito, as primeiras reportaxes e crónicas están dispoñibles nos tres idiomas, e antes de comezares a escribir artigos todos os días (eminentemente de opinión), traducía relixiosamente as publicacións e as presentaba en galego e castelán (no subdominio es.culturadeseu.com). Pero, entón, cal é o motivo polo que escribo só en galego? Por un lado leva traballo extra traducir todos os días ao castelán, sabendo que a xente que me le comprende o galego. Pero, de escribires en castelán e en inglés chegaría (?) a unha audiencia potencialmente maior... Pero non escribo para chegar a todo o mundo (?), escribo, primeiro, porque me gusta, e segundo para que me lea quen queira lerme; sen maiores pretensións que realizar unha labor para a que teño, creo, unha vocación.

Escribo en galego por motivos ideolóxicos? Pois non. Nin son especialmente amigo de declararme galeguista, nin nacionalista, nin independentista; se ben, a reticencia por adscribirme a concepcións abstractas, non significa que non poida compartir determinados puntos de vista das mesmas. Non son fan de contedores de significados absolutos, pero son unha persoa razoable.

"Escribo en galego porque me gusta". Volvo pensar. Si, pero non só por iso. Escribo en galego, por un motivo particularmente egoísta: para mellorar. Cando comecei con Culturadeseu hai máis de dous anos decateime de que me custaba máis escribir en galego que en castelán. Faltábame vocabulario, tiña problemas coas conxugacións e os plurais. A introdución da nova normativa tivo algo que ver á hora de ter dúbidas, pero a maior causa pola que me era máis doado (fluído) escribir en castelán que en galego, era que ata hai cousa de catro anos, como estudante, como futuro xornalista e cidadán curioso, a maior parte da información á que accedía, e da que escribía, estaba en castelán.

Os medios, as revistas especializadas, as reportaxes de investigación, a divulgación científica e os artigos de opinión, estaban (sobre todo) en castelán. De aí que o meu vocabulario en galego fóra máis limitado, pois os referentes eran limitados. Agora non hai escusas. Un pode querer informarse do que ocorre na actualidade política, económica, cultural e social, e facelo en galego. Pero non no galego do tradutor automático do Faro de Vigo, non. En galego, escrito en galego, non traducido por unha máquina. E temos Praza Pública, e Galicia Confidencial, e GCiencia, e Luzes, e Cuarta Parede, e Código Cero, etc. Bos medios, profesionais, e en galego. Creo que non deberíamos de cuestionar por que están estes medios en galego, senón por que La Voz de Galicia está en castelán (sen prexuízo dxs colegas que traballan alí).

Escribir (en galego, en castelán, en inglés) é parte dun reto persoal. Por iso escribo todos os días, coma quen vai media hora ao ximnasio, ou a correr á Alameda, ou toca a pandeireta. E o fago en galego, porque me gusta, porque podo, e porque cada día, coido, que o fago mellor.

Boas tardes, e boa fin de semana.

217

O medo é o que nos mantén con vida (?)

Kevin Allocca, xefe de Cultura e Tendencias en YouTube.

Kevin Allocca traballa para YouTube, é o xefe de Cultura e Tendencias, mira vídeos por traballo, e encárgase de identificar as modas, the trends, por que se dan e como. No 2011 realizou unha exposición no TEDYouth, entre os datos que mencionou viu dar o de que cada hora se soben á plataforma de vídeos máis coñecida da rede, unha media de 48 horas. Polo que cada hora hai dispoñibles dous días de contido audiovisual. Unha tolería. O primeiro que temos que deducir de tan asombroso número, é que non todo o que se sube paga a pena velo, e o segundo, é que temos que deixar de ter a sensación constante de que estamos a perder algo moi importante.

Un personaxe, fotógrafo, da serie House of Cards, comenta nun epidosio da primeira tempada, que mentres está en zonas de conflito, o medo é algo natural, algo que nos permite ademais estar alerta e sobrevivir. Un, cando traballa como freelance en África, e non dispón de demasiada cobertura, pode ter medo de que o secuestren, de que lle disparen, de contraer algunha enfermidade letal, ou de que acabe morto no medio da selva. O medo é o que nos mantén con vida. Mais, comentaba Adam, mentres camiñaba a carón de Claire, que unha vez de volta á cidade, á civilización, comezaba a experimentar medos diferentes, como o medo ou a terrible sensación de que algo incrible pode estar ocorrendo, ou pode pasar en pouco tempo, e o imos perder por non estaren atentos.

O enorme nivel de información, a capacidade de acceder dende calquera punto a datos cuasi-infinitos, as horas de días de vídeos en YouTube, non están a xogar totalmente ao noso favor, pois non podemos reprimir un sentimento de impotencia, de incapacidade por o absorber todo, e nesa represión cremos que se deixamos de atender un momento ao fluxo de información dos media e dos nosos amigos e followers nas redes sociais imos a quedar fóra do xogo, e imos a perder esa oportunidade que todos parecemos buscar, ese momento de gloria no que un dos nosos posts se converterá nun fenómeno viral, e nos chamarán dos xornais, das radios e das televisións para que lles comentemos onde, como e cando decidimos escribir, gravar, ou dicir tan gran, incrible, e inesperada declaración, fotografía ou vídeo, así sexa de amor, do arco da vella, ou dun gato con trastorno obsesivo compulsivo.

216

Son os documentais sobre artistas máis importantes que a súa arte?

O 10 de setembro recibín na caixa do correo electrónico dunha das miñas contas, unha mensaxe ás 16:39, que tiña toda a pinta de ser spam. Estaba escrita en inglés, e semellaba querer algo de min. Cando me apareceu no móbil ía no tren, e en lugar de eliminala directamente, como fago de costume, decidín abrila, e, o máis importante, lela.

O remitente era Anthony Williams, quen buscara na web o nome do artista brasileiro Vik Muniz, e atopou un artigo meu onde o mencionaba, Sangue de Cristo nunha lata de Coca-Cola, crónica sobre a exposición que realizou Enrique Lista na Zona C de Santiago de Compostela, baixo o comisariado de María Marco.

O señor Williams estaba a escribir unha serie de artigos arredor da idea de si importaban ou tiñan máis transcendencia os documentais sobre artistas, que os propios artistas retratados no filme. Contesteille logo de ler o artigo, e díxenlle que o mencionaría e o compartiría, e así é:

 Are documentaries about artists more important than their art?

215

Omisión deliberada

As historias cambian dependendo de quen as conte. A cada persoa, parécenlle importante certo tipo de detalles, que para outras son totalmente triviais. Hai a quen lle interesa falar dos antecedentes, para que nos decatemos mellor do motivo polo que ocorreu a historia, e outros deciden ir ao grao.

Cando relatamos unha historia, podemos esquecer ou inventar partes da mesma, non somos robots. pero en numerosas ocasión decidimos omitir información de forma deliberada para mellor protección dos nosos intereses ou dos intereses de alguén con quen mantemos unha relación o suficientemente importante como para que decidamos de forma consciente non mencionar feitos ou datos que acaben por prexudicar a estes segundos e terceiros.

Hoxe puidemos saber grazas aos medios de comunicación do descubrimento do mecanismo polo que se dividen as células. Información científica, todo detalle fóra do descubrimento sería anecdótico, e polo tanto, non preciso, non informativo. Se os científicos non levasen posta roupa interior durante os experimentos realizados, non sería relevante; mais se o descubrimento fóra fortuíto, froito dun descoido, quizais fóra interesante mencionalo.

O caso é que hoxe os reis visitaron un colexio rural en Ourense, o Ben-Cho-Shey. Lin a nova por primeira vez en Praza.com, co titular "Os reis inauguran o curso entre protestas polos recortes no ensino público", onde podemos ler que:

«Pancartas, berros e consignas recibiron os reis de España, que acudiron ao CEIP Ben-Cho-Sey, en Pereiro de Aguiar, para inaugurar o curso escolar...» 

«... "Os cartos dos borbóns para a educación" ou "Galiza non ten reis" púidose escoitar dos manifestantes, dos cales trinta, segundo denuncia CIG-Ensino, foron retidos para evitar que se achegasen máis ao lugar onde se desenvolvían os actos.«...dúas nais do ANPA -tamén convidadas ao acto- aproveitaron a ocasión para entregarlle a dona Letizia un sobre con varios documentos nos que, segundo aseguraron aos xornalistas, incluíanse demandas como un cambio de horario no centro...» 

«..O rei Felipe VI instou a aumentar "a calidade da educación urxentemente" en España, tras constatar, segundo dixo, que segue "con problemas moi graves".»  

«... “o único que debería facer o señor Vázquez é preocuparse de solucionar a situación do ensino público de Galicia e non por cumprir o co lamentábel protocolo dunha monarquía decadente e deslexitimada socialmente”.»

Logo vin un vídeo na canle 24 horas, onde non se mencionaba por ningures a protesta. Vídeo que intentei recuperar pero que non teñen, ao parecer, na web. Así que fun ata La Voz de Galicia que escribía "Aplausos para los reyes y pancartas contra Wert en Pereiro de Aguiar", onde podemos saber (e reproduzo a totalidade da nova):

«Los Reyes de España, Felipe VI y Letizia, llegaron al colegio Ben-Cho-Shey de Pereiro de Aguiar 5 minutos antes de las 12 del mediodía para presidir el acto oficial de inauguración del curso escolar. El ministro de Educación, José Ignacio Wert; el presidente de la Xunta, Alberto Núñez Feijoo; el conselleiro de Educación y otras autoridades autonómicas y estatales esperaban a los monarcas junto con un grupo de ciudadanos, apostados en las inmediaciones del centro. 

Dos actos de protesta dirigían sus pancartas al ministro Wert. Defensa de la enseñanza pública y rechazo a la Lomce eran sus reivindicaciones. 

Banderas, expectación y hasta nervios se combinaban esta mañana en el exterior del colegio público de Pereiro de Aguiar. En su interior la jornada quería aparentar normalidad, con el horario habitual de clases, pero la presencia real se impuso.»

Dirán vostedes que as historias teñen puntos de vista diferentes, e nesgos políticos. Pero é indubidable que na nova de La Voz se omiten detalles relevantes, como a carta entregada á Raíña, as consignas dos manifestantes ou que ao parecer e segundo a CIG (convocante da protesta) se impediu o libre acceso ao lugar de persoas que querían expresar a súa opinión, aproveitando, claro está, a conxuntura.

A omisión deliberada de información ten lugar todos os días na maioría das redaccións dos medios de todo o mundo. A información que consumimos vén nesgada, é parcial, e en base ao que sabemos, moitos, tamén a maioría, vivimos. O coñecemento do que nos rodea depende das fontes das que bebamos. E non só para escoller alcalde, presidente ou froita no mercado, senón para ter unha idea clara de que caste de persoas somos, ou podemos chegar a ser. Mais ninguén nos avisa, non é como o tabaco, que prexudica gravemente nuestra salud; ao ler unha nova non hai un coidado, omisión deliberada de información susceptible de ser importante para unha mellor comprensión do que ocorreu. Depende da nosa pericia e escepticismo non crer nunca, o primeiro que nos din, menos mal que con Internet, xa non hai escusa.

214

Lorem ipsum (III)

Retiráronse. Roubáronlle as armas aos que non estaban vencidos. Correron con forza, para deixar a terra atrás. Deixaron o que non podían coller. Por medo, por moito medo. E logo quixeron volver. Anos máis tarde, pero non podían. Xa non podían. Do traballo que uns quedaron pór rematar, outros quixeron facer fortuna. Pero a sorte non sempre agarda nun boleto da primitiva. 

213

Non todo o campo é ourego, nin toda pizza é italiana

Iracundas e tremendas diatribas gañas teño de tirar pola boca, pero do respecto aos demais, temor teño, da súa covardía e tristura que non lles da máis que dores de cabeza in-fundados, des-enfundados, estúpidos e sen rigor, mais do mortis que dos víveres, que queren inxerir cada día coma se non puidesen tragar, deglutir, mastigar, e eu quedo só, eu quedo pétreo, esperando a que veña algún transeúnte e pregunte que me pasa, para dicirlle, que nada, nada de nada, que non vai resolver os problemas de ninguén preguntando, que as preguntas as leva o vento do norte, como a xenebra esa que non hai quen a beba, o xampú, a colonia, e todos os efectos persoais, comigo levo hoxe, pero non os levarei mañá, pois a rosa, a maleta, e un xardín que é un edén, como o de Nino Bravo, hai tempo que non se dan na miña horta, pero a culpa non é da chuvia, nin do sol, nin dun santo bendito, é miña, miña é da terra, que xa non ten fertilidade, pois algún rapaz de cara tapada lla roubou na noite de San Xoán, outra noite máis, outra noite máis, as cacharelas subiron ata o ceo, e non quixeron baixar, pois tiñan medo da xente que as saltaba como se fóra un xogo, pero o xogo rematou, queridos, o xogo rematou, pois no momento no que un xogo deixa de ser voluntario, libre e de comezo e final marcados polo propio xogador, deixa de seres un xogo, será o que vostedes queiran, pero non é un xogo, non xa non, acaba por ser unha obriga, e as relacións que se estabelecen entres os diferentes xogadores, sempre mudan a causa do egoísmo dun deles, a causa da estupidez dun deles, a causa da merda que botan pola boca sen ter en conta que os demais tamén estamos acostumados a deglutir, a tragar, e engulir, que non todo o campo é ourego, nin toda pizza é italiana, nin todo xeado está feito con vainilla natural de fair trade, que a salvación da nosa especie non ten nada que ver coa jalea real, nin co propóleo, nin co carbón macrobiótico, non, a salvación da nosa especie non existe porque somos nós mesmos quen a estamos a dirixir cara o apocalipse, pois se alguén foi quen de imaxinar a fin do mundo, estou de seguro de que alguén será quen de levarnos ata alí, e para iso, queridos e queridas no é preciso un Deus vingativo, nin Budas, nin Mahomas, para iso só precisamos a un home ou a unha muller anoxado con mundo, e deses hai a varrer.

212

Lorem ipsum (II)

"Ya que el mundo adopta un curso delirante,
debemos adoptar sobre él un punto de vista delirante"
Baudrillard dixit | © Ricardart

E cando cres que non tiveches unha boa infancia non tes máis que pensar nos milleiros, senón millóns de nenos e nenas que deben crecen con pais fanáticos, ou sen eles, en zonas de guerra, de conflito, de terror, de horror, de mortes cada día, inesperados bombardeos, inesperados atacantes, inesperados inimigos que son veciños, que o foron e o deixan de ser, e cando pensas que non tiveches unha boa infancia recordas que non tiveches que recoller lixo para poder sobrevivir, e que puideches ter unha educación, boa ou mal, e vivir nunha contorna, nun ambiente amable, tranquilo e de amizade e caras familiares que non tornarán ao día seguinte nunha caste de bakemono enviado por un Deus malévolo que ansía sen descanso enviar dor e medo ás súas creacións, aqueles que creou para o seu divertimento e para entreterse porque non tiña máis que facer mentres vivía el só, na súa nada, porque se el existe quen foi quen o creou a el? Que había antes de que el existise? Que había antes de que nós existísemos, o noso Universo que comentan elegante, porque somos capaces de eliminar sempre do noso espectro todas aquelas formas, características e modos de feísmo, de a-legancia, pois da nosa concepción do mundo so daquelas partes que son preciosas ou coñecidas con amor queremos dar conta, o resto, aqueles que non cumpren polo que sexa os preceptos da nosa comunidade son apartados, son Outro-cidados, son ostracidados, son perseguidos dende todas as maneiras que nos inventamos para afastalos da nosa casa, e non andes con aquel veciño que a súa familia non é boa, e non vaias xogar co neno do lado xa que a non che dará ningunha boa costume, pois as costumes ás que nos acostuman son sempre as beneficiosas, as demais, as que queda lonxe da nosa traxectoria vital esixen un esforzo enorme, titánico, para seren comprendidas e a comprensión do que vive ao lado, ou quizais un pouco máis aló, nos leva moito traballo, debido a que primeiro debemos aceptar que todo o que sabemos ou algunha vez pensamos ter sabido, ha de deixar de ser absoluto e certo, e válido, e pasar a ser relativo, quizais nocivo, pero sempre escépticos, ou sensible ao escepticismo, para deste modo, e sen desterrar das nosas leiras aos nosos queridos e queridas teremos que parármonos un momento no medio da rúa central da nosa vila, cidade ou mundo, para cuestionar todo sen deixarnos levar pola loucura do caos, da nada, da nada que din que foi o noso comezo, pois o comezo, cando sabemos que tivo lugar, sempre nos obriga a preguntar, que había antes, e se o ovo foi o primeiro, ou se foi a galiña.

Lorem ipsum, laspus calami.

211

Entradas relacionadas:

Lorem ipsum (I)

Lorem ipsum (I)

Escribir para encher o espazo sen ter sentido nada do que está escrito, logo de pasar horas e horas pensando en que escribir é o mesmo que non escribir nada, pois se realmente quixeramos escribir algo non sería un proceso mecánico determinado por forzas externas e de maiorías sobre-dimensionadas, de praceres ocultos e de rimas mal levadas, se quixeramos escribir algo quizais non escribiríamos nada por que no momento xusto onde queremos comezar a escribir algo, ou de algo, ou como algo, somos nós mesmos quen nos decatamos de que o exercicio só ten sentido coma iso, coma un exercicio, coma unha mera práctica de escritura, por escribir, coma quen fala, para adiante sen reparar demasiado no contido, ou reparando pero aceptando que o contido ás veces non importa, se é que importa algunha vez, pois a cuestión e encher o espazo, eliminar os espazos baleiros, horror vacui, vacas no millo, e millo na palla, a mesma que enche os espazos en branco que queren ser tomados por unha idea necesaria, pero de difícil xustificación nunha época onde os valores do pasado, da modernidade, caen, esmorecen, destrónanse, esfarélanse, subtracción das vías do camiño de servidume que nos quixeron deixar marcado os nosos predecesores, coa ilusa intención de evitarnos dores innecesarios de cabeza, para axilizar a nosa viaxe pola vida, coma quen broza os lindes dunha leira para evitar que os toxos lles fagan sangue ás pernas dos que baixan cada día á praia, coa toalla e sen roupa de baño, pois os seus corpos non foron feitos para verse continuamente censurados polo medo a un pudor cuxo cheiro escapa sen dúbida do botafumeiro da Catedral de Santiago, que uns escriben con maiúscula ao comezo, coma cando escribimos Facebook, e outros non escriben coma quen non escribe crowdfunding, porque ou non sabe ou non quere saber o que significa, e a casa será tomada polos que virán despois, e quedaremos todos na entrada con cara de pampos, mirando cara ás fiestras, por se vemos quen habita agora, que xa todo parece estar perdido, pero que non que aumenta o PIB, o 0,6, e que en cincuenta anos poderemos ir e vir de Marte coma quen vai ao Mercadona, na procura deses fantásticos produtos que todo o mundo quere comprar por ser dunha marca distinta, branca, ao resto das que se publicitan na televisión, coa intención de collernos os miolos, darlle a volta, e enchoupalos de estupidez.

Lorem ipsum, et filli, et spiritus sancti.

210

Austericio colectivo

A comezos do 2013 un estudante de doutorado da Universidade de Massachusetts-Amherst, Thomas Herndon, descubriu diversos erros nun estudo publicado polos profesores de Harvard, Carmen Reinhart e Kenneth Rogoff. O paper de R&R argumentaba que a débeda pública retardaba a economía cando superaba o 90% do PIB, un arma usada a nivel internacional polos neoliberais para a defensa acérrima da moderación do gasto público, é dicir, a austeridade.

Logo de seis anos de austericio en España, e tras perder preto do 20% do produto interior bruto dende o 2008, Montoro quere facernos crer que xa saímos ou estamos a saír da crise, mais a un ritmo de crecemento do 0,6% terían que pasar cincuenta ou sesenta anos para recuperar o (tempo) perdido.

Cada vez son máis os economistas que se suman á crítica deste modelo de salvación, e aínda que uns non se poñen de acordo cos outros (divididos entre seguir a Keynes ou a Friedman), e a economía non é unha ciencia exacta, desta vez, semella que vai sendo hora de cambiar de estratexia, ante o fracaso, non só en España, mais en toda Europa.

Pero que as medidas non funcionen da igual. Non é escusa, pois sempre buscan a quen lle pór o sambenito, como explica o profesor de Universidade de Brown, Mark Blyth, no prólogo ao edición española de Austeridad: Historia de una idea peligrosa:

«...el liberalismo ha adquirido la costumbre de insistir, cada vez que sus políticas cosechan un fracaso, en que la culpa ha de atribuirse al país que trató de aplicarlas, pero no, en ningún caso a las políticas mismas. Esta es la razón de que nos digan que los griegos son unos perezosos, pese a que trabajen alrededor de seiscientas horas más al año que los alemanes. Por este mismo motivo, la economía española tampoco sufre realmente un 50% de paro juvenil, puesto que todos ellos trabajan —según nos cuentan desde esa misma ideología— en los bares de tapas o en alguna otra parte.»

Acabo de comezar dito libro, e semella unha peza indispensable para comprender porque nos últimos cinco anos os máis damnificados pola segunda Gran Depresión fomos o 99%, mentres o resto andaba de paseo no seu iate. Como exemplo podemos pór aos EUA, onde en comparación co 90% da poboación que gaña de media 30.000 dólares, o 1% fixo 22 veces máis cartos, o 0,1% acadou 118 máis parné, e o 0,01% multiplicou por 993 veces o seu income en comparación co resto.


Lecturas relacionadas:

Oito libros para (intentar) comprender a crise 

209

Falsa memoria, falsa opinión

Un home é acusado de violar a unha rapaza e remata no cárcere. Pero é inocente. A persoa que o identifica baseou a súa acusación nun recordo creado, nun recordo falso. Para cando é liberado, a súa vida foi destruída. Acaba morrendo dun ataque ao corazón debido ao estres xerado pola súa demanda posterior ao sistema que o puxo tras os barrotes.

Estamos moi seguros de demasiadas cousas. Nun paper escrito por Michel Armatte, da Universitè Paris-Dauphine, verbo da Introducción en Francia de los métodos de sondeo aleatorio, atopamos que todos eses números que nos ofrecen nos telexornais, diarios e media dixital sobre sondaxes e enquisas, e que de forma consciente ou inconsciente toman parte en decisións tan importantes coma escoller aos xefes da nación, poden ser obtidos de forma neglixente, errada ou manipulada. En particular cita a Jacques Chapelon:

«...o feito de que existan as opinións débese á ignorancia, pero si a ignorancia é demasiado grande, a noción de opinión desaparece. As circunstancias actuais crearon esta ignorancia e produciron unha especie de licuefacción da opinión. A xente pensa de modo diferente dependendo do interlocutor ou da hora do día. Non teñen xa unha opinión, senón que oscilan entre o escepticismo e a credulidade. En tempos normais, cando a opinión cristalizou, é xa suficientemente elusiva e difícil de captar. Hoxe sería como querer atrapar algo especialmente volátil. Verdadeiramente unha sondaxe proporcionará un número. Pero ese número non representará nada. Sería coma esforzarse en determinar a temperatura de Francia ou a lonxitude dunha barra de caucho estirada irregularmente.»

208

«¿Hay alien ahí?» Volven os Escépticos

Considero que ser fanático e ser escéptico son realidades opostas, de non ser, que falemos de fanatismo escéptico, ou dun escéptico fanático, aínda que en calquera caso, se produce un oxímoro, pois o fanático do escepticismo debe dubidar non só do seu fanatismo, mais tamén da súa condición escéptica. É aporía, pura e dura.

O 17 de novembro do 2012, tivo lugar en Santiago de Compostela, no piso baixo da Kunsthalle, taberna contemporánea, o primeiro encontro do Escépticos en el Pub, unha iniciativa impulsada por EEEP-Compostela, en base a unha idea que xurdiu en Londres en 1999, da man do doutor Scott Campbell, que pretendía xuntar nun pub a todo aquel que quixese achegarse para "aprender, cuestionar, discutir y pasar un buen rato, aplicando la razón, la ciencia, el espíritu crítico y la evidencia".

Os seguidores deste blog saben das antigas referencias e entradas aos escépticos. No segundo programa de radio de Culturadeseu tiven a oportunidade de falar cun dos organizadores das xornadas, Roberto Noya do Pazo, ao que podes escoitar en calquera momento premendo aquí; logo de asistir a comezos deste 2014, á exposición realizada polo antropólogo e investigador do CSIC, Felipe Criado Boado, parte do exposto sobre o Horizonte 2020 e a interacción entre a contorna e os habitantes quedou recollido no meu artigo, A Cidade da Cultura e o Horizonte 2020.

Pois ben, despois duns meses sen programación, volven á carga, cun peso pesado do escepticismo, o xornalista Luis Alfonso Gámez, traballador do diario El Correo, e condutor de Escépticos, unha serie da ETB da que afirman ser "la primera producción española de televisión dedicada a la promoción del pensamiento crítico", amais de ser o responsable de Magonia e autor de libros como La cara oculta del misterio (2010), e Crónicas de Magonia (2012). A cita terá lugar o venres 26 de este mes, coma de costume, na Kunsthalle de Compostela, e a súa visita leva por título ¿Hay alien ahí?, polo que non é complicado adiviñar cal vai ser o tema do que queren dubidar nesta ocasión. 

Se nunca estivestes nunha destas exposicións ou charlas, e sodes adictos aos TED talks, non hai mellor maneira de gozar do comezo da fin de semana, aprendendo, cuestionando, e dubidando mentres tomas unha cervexa. Totalmente recomendable.

207

Comer a Shakespeare, e sociedades secretas

A comezos deste mes de setembro escribía con ironía e aire negativo que "os xornais cómense coma hamburguesas nas barras dos bares", comentario que me deu unha labazada este será mentres vía o vídeo da intervención de Nicholas Negroponte en TED, onde repasaba as análises e prognósticos que veu realizando durante os últimos trinta anos, o seu traballo no Media Lab do Instituto Tecnolóxico de Massachusetts, e realizaba ao final, unha predición: entre trinta anos, en lugar de aprender a través da lectura, aprenderemos a través da inxestión de píldoras. A idea pode semellar far-fetched, da ciencia ficción, rocambolesca, e dar lugar a múltiples bromas, pero xa en 1995 se rían do arquitecto Negroponte por dicir que no novo milenio mercaríamos libros e xornais a través da Internet, ou que o as pantallas táctiles e o uso dos dedos na interacción cos dispositivos electrónicos eran o futuro.

Pero independentemente de si acabaremos comendo libros de Shakespeare co noso Happy Meal, a miña tarde non quedou en pensamentos incitantes á revisionar a triloxía dos irmáns Wachowski, pois a curiosidade levoume a mirar na Wikipedia a biografía de Nicholas Negroponte. Amais de entender mellor de que vai iso do MIT Media Lab, o proxecto de Un portátil por cada Neno (OLPC, nas súas siglas en inglés), e a súa participación no documental do arxentino Jorge Lanata, 26 personas para salvar el mundo, achei que era irmán de John Negroponte e Laura Negroponte, ambos traballadores do Consello de Intelixencia Nacional dos Estados Unidos. Cliquei no nome do seu irmán, e comecei unha lectura rápida, na busca de datos anecdóticos que chamaran a miña atención.

15 membros de Skull & Bones.
Sempre posaban do mesmo modo, con ósos humanos
e un vello reloxo marcando as oito. Fonte: Wiki

Foi así como cheguei ao apartado no que fala da súa formación na Universidade de Yale, e da súa selección nos sesenta por parte dunha sociedade secreta —pero por todos coñecida— chamada Skull & Bones. Obviamente, deixeime levar pola hipertextualidade e acabei por saber que ao parecer foi fundada en 1832, e que entre os seus membros estiveron George Bush pai, e tamén Bush fillo, amais do actual Secretario de Estado da administración Obama, John Kerry, que ademais, foi patriarca de George Bush fillo dentro da sociedade. Existen diversos libros e historias sobre o que ocorría na tumba da organización secreta. Os seus membros son de coñecemento público, máis non a súas prácticas. Existe o rumor de que ceaban cun conxunto de pratería que pertencera a Hitler, e que os reloxos do lugar estaban adiantados cinco minutos, para dar a sensación de que os membros —auto-denominados knights ou cabaleiros— estaban por diante do resto do mundo, ao que coñecían coma bárbaros.

En fin. Podería seguir surfeando e acabar nunha páxina sobre francmasonería, polo que decidín parar ante a urxencia de escribir sobre o lido, e lembrando as palabras do pai da World Wide Web, Tim Berners-Lee, quen no 25 aniversario do seu invento, falaba tamén en TED, do bubble filter, ou do filtro burbulla, que vén dar resposta a porque a pesares de ter milleiros de datos de información de diversa calidade dispoñibles, acabamos sempre por interaccionar dentro dun espazo reducido aos nosos gustos e intereses. De como actuamos como o noso propio censor-filtro, e de como podo comezar buscando estatísticas sobre a porcentaxe de galegos que len habitualmente, e acabar nunha sociedade secreta e elitista da Universidade de Yale, que parece producir líderes de superpotencias, coma quen recibe descontos no Eroski por usar esa tarxeta que non sabemos moi ben en que momento adquirimos, e que a pesares de se chamar Travel, nunca nos levou a ningún lado.

206

Numax: o cinema está vivo!

Nun momento onde semella que non hai lugar para a exhibición cinematográfica, lonxe de corredores ateigados de vendas téxtiles low cost, grandes billboards, e espectadores mareados por prolongandas exposicións a radiacións 3D, algo prometedor está a ocorrer en Compostela. Unha cooperativa quere pór a funcionar unha sala independente, a única de Galicia, con proxeccións en versión orixinal, unha libraría e un laboratorio: Numax. 

A 66.000 euros de conseguir todos os avais necesarios para que o proxecto sexa posible, augura un novo curso en Santiago (aínda que non estudes, na capital galega, os anos comezan en setembro) cheo de ilusión, intriga e interese para un servidor.

Para saber máis, e formar parte quizais desta iniciativa non tedes máis que pasarvos pola súa web, Numax.org, amais veñen de publicar un artigo na súa páxina de Facebook (o primeiro dunha serie) que pretende axudarnos a coñecelos mellor:

COÑECE NUMAX (I): O NOME 

Iniciamos hoxe unha serie de publicacións nas que iremos esmiuzando os pormenores do noso proxecto. E que mellor, en primeiro lugar, que darvos conta da orixe do noso nome, unha cuestión que moitas nos achegastes nestes primeiros días de actividade pública. 

En 1977, a fábrica de electrodomésticos Numax de Barcelona, entraba en suspensión de pagamentos. Os seus traballadores deciden tomar a fábrica pola man e tentan autoorganizarse para sacala adiante e manteren os seus postos de traballo. Comeza entón un proceso de autoxestión colectiva que se mantén por dous anos. O encargado de rexistrar esa experiencia foi Joaquín Jordà, a través dun filme financiado coas últimas 600.000 pesetas da caixa de resistencia. Titulouse NUMAX PRESENTA... e foi estreado o 1 de maio de 1980, logo do peche definitivo da fábrica. 

En homenaxe a ese proceso de autoxestión, ás súas traballadoras e á súa procura por unhas condicións laborais dignas, pero tamén co ánimo de celebrarmos o traballo de Jordà, decidimos nomear así o noso proxecto. 

Os residentes en Madrid teredes unha oportunidade de ver o filme este domingo 7 de setembro na Sala Berlanga, no ciclo organizado por DOCMA baixo o título 40 AÑOS NO ES NADA.

Fotograma de Frankenstein (1931)

 Contra todo prognóstico o doctor Henry Frankenstein contemplou como a súa criatura cobraba vida —"look, it's moving"—, e agora que en Galicia o cinema independente se resiste a escribir un epitafio, arredándose con dificultades da forza de atracción do burato negro do Gaiás, argallando novas formas de distribución, —algunhas exitosas, como a que veñen realizando co filme Encallados, de Alfonso Zarauza—, proxectos como Numax, dan nos fuciños aos tecno nihilistas escépticos con sede no capitolio de Monte Pío, e traen renovados folgos para poder berrar que o monstro do cinema, está vivo!.

205

Fast-fucking

Nunca estivo tan preto, e nunca foi tan sinxelo. Non precisamos nin achegarnos a unha páxina pornográfica, podemos ver anuncios ofrecéndoo mentres buscamos unha receita de albóndegas. As ofertas son tan diversas como os gustos de cada quen. A promesa é sempre a mesma: sexo rápido por aquí. Fast-fucking, que lle podemos chamar. Como a fast-food, o fast-reading, é parte dunha cultura do consumo rápido, onde non hai espazo para a disensión reflexiva, nin a distensión proactiva. E son este tipo de condutas as que, a pesares de ofrecer satisfaccións instantáneas, debido á súa superficialidade, acaban por actuar coma unha subida efémera provocada por unha droga cuxa taxa de dependencia é relativamente alta, o que produce, unha vez rematado o efecto, unha sensación de baleiro que precisamos rapidamente encher con outra dose de vida en conserva, lista para ser consumida, sen necesidade de preparación, e a un prezo razoable.

204

Gatos, porno e o tempo

Ao parecer este tipo de condutas, poden deberse
a enfermidades cerebrais.

Sexo, drogas e rock and roll, son cousa do pasado. O máis importante agora son os gatos. O porno e o tempo sempre foron temas universais, parte das conversas de ascensor. O tempo. O porno, polo xeral, só é parte, ou era parte dos ascensores, de quedar o edificio sen luz, con persoas atrapadas entre os pisos 34 e 35, nalgunha movida hollywoodiense.

Os gatos. Os gatos están en todas partes. En xuño de 2012, unha super-computadora de Google aprendeu que Internet ama os gatos. O máis interesante é que ninguén lle dixera ao denominado como Google Brain que aspecto teñen os gatos; un pequeno paso,pero de gran relevancia, dentro da carreira que manteñen as grandes empresas tecnolóxicas do mundo, na innovación en Intelixencia Artificial, e a aposta polo deep learning. 

Isto, que podemos consultar con máis extensión na última edición bimensual da Mother Jones, demostra a nosa adicción ao que fan estas criaturas. Eventos desapercibidos no pasado, polos nosos ancestros ignorantes e libres de teléfonos con cámara de última xeración, son agora motivo protagonista de milleiros de vídeos. E 10 millóns de vídeos sen etiquetar foron o alimento que lle deixaron ao Google Brain, de onde inferiu, o noso amor contemporáneo polos felinos. É unha mágoa que estas pezas audiovisuais foran de YouTube, onde non (que eu saiba) podemos pendurar pornografía, de teren incluído outro tipo de Webs de seguro que o cerebro de Google, tería identificado outro tipo de paradigmas, máis festivo-sexuais.

Un día de alto grao de contaminación na praza de Tiannanmen.
Alexander F. Yuan / AP Fonte: WP

En fin. Que nos encantan os gatos; o porno é común a moitos, pero poucos falan del abertamente, por reparo e pudor social, mentres non deixamos de queixarnos e de opinar sobre o tempo, que se ben é común a todos, de momento é incontrolable para a maioría de nós; fóra dos chinos, claro, que hai tempo aprenderon a sementar nubes e pretenden botar abaixo montañas sen impactar irremediable e negativamente a estabilidade, xa fráxil, do seu ecosistema, e por extensión o de todos. 

203

Exterior, Catedral, Día

Unha multitude está congregada ante un voceiro ao que nunca chegamos a ver, non claramente. Vemos a súas mans, vemos a súa faciana dende lonxe, fóra de foco. Escoitamos a súa voz.

— De verdade queren que sigamos a pensar que as súas mentiras son verdades eternas? Que todo é froito dunha conspiración nosa por quitarlles o poder? Que fomos nós os que lles serramos as patas das mesas onde querían esconder as mans tinguidas de sangue? Nosoutros, digo, e digo todos nós. Vostedes tamén son nós. Os que deciden nas furnas. Os deciden quen goberna. Os que teñen no seu haber a capacidade de cambiar as cousas, de cambialo todo; xa está ben... Son vostedes quen teñen a última palabra acabar con esta situación. Por que a inmensa maioría do pobo non quere que continúe unha farsa, unha mentira coma esta, que pareceu callar tan ao fondo que non hai quen a limpe, quen a quite pola forza das pedras que están agora pisando. Xa saben que nós, queremos traballar. Nós queremos avanzar e sacarnos a todos desta crise. Xa o estamos facendo, pero imos traballar arreo para que ese cambio sexa maior. Para que todos e todas os que habitamos neste país teñamos maiores e mellores oportunidades. Para que os seus fillos e as súas fillas non teñan que facer fronte a unha débeda que eles non adquiriron. Para que o mundo no que medren os seus netos e as súas netas sexa un mundo igual para todos. Non só para o un por cento. Igualdade no traballo, igualdade na casa, igualdade na rúa, igualdade ante a xustiza. Para que ninguén lles diga con quen poden ou non poden casar, para que o Estado deixe de meter man na casa de todos os veciños, para bótar ao Estado dos úteros, das carteiras, das empresas, e das escolas. Para que o terrorismo global sexa un problema do presente, pero non do futuro. Señoras e señores, é a hora, é a hora, é a hora de votar. Salta, bota, canta. Y ahora los bajitos. Grazas.

A audiencia aplaude, bebe viño e berra revolución! 

202

A síndrome 'Noche de Fiesta'

Para cando nada separa xa aos actores do público, comezan a se esnafrar sobre as caras frías da xente, unhas luces de cores intermitentes, mentres soa unha versión cumbia do gran éxito dos Back Street Boys, cantada en español. Miro eu dende lonxe, estupefacto, coma o neno que vai por primeira vez ao circo. 

O tempo de sol, de turistas e de marisco sempre deixa nas vilas esas noites de orquestra non-stop ata ben entrada a madrugada. Ninguén pode queixarse, aínda que o ruído xordo dos graves da reprodución abortada do último hit de Lady Gaga, fagan tremer as ventás mal illadas dos edificios do lugar. 

E nas festas, por moi grandes ou pequenas, seguen a disfrazar a romaría popular con espectáculos e simulacros ao estilo de José Luís Moreno, con coplas, contos superficiais e mozas lixeiras de roupa. E volverán Mocedades, Los Secretos e Azúcar Moreno a encher as prazas públicas, tomadas polos de fóra, que pouco saben dos meses de inverno, cando Galicia deixa de ser a praia dos que veñen, e pasa a ser a auga dos que quedan. Porque as veces tratamos de esquecérmonos do frío, da chuvia e das nubes grises que tinguen os ceos a maior parte do tempo. E desculpámonos ante o visitante, como se fora culpa nosa o control do tempo. E adocemos dunha síndrome que toma por bo o que non é noso, e o noso non o toma, mais o ataca, mentres o programa continúa con Paloma, con Pantoja, con Juncal, con Macario, e con Mariano, que ás veces se deixa ver pola súa terra, coma quen vai buscar camaróns sen truel. 

201

Fanáticos

O fanatismo é profesado por aqueles a aquelas que sosteñen un único punto de vista, e o defenden como verdade universal. O fanatismo non é reflexivo, pois para reflexionar debemos admitir que quizais o que pensamos non é correcto, debemos sopesar diferentes discursos, coa intención de chegar a un criterio propio, se ben este criterio non ha de ser definitivo.

Se eu me podo considerar fanático, o serei, pero son fanático do eclecticismo. Este será o artigo número 200, dentro do reto 365 días, 365 posts, e durante todas estas xornadas, os temas tratados abranguen dende os efectos perniciosos do bisfenol A nos nenos de 0 a 3 anos, ao comezo da crise debido aos credit default swaps e as collateral debt obligations, Wall Street como o noso caseiro, a procura dun cinema queer dende Galicia e en galego, propostas particulares sobre creación artística, proxectos de xuntanza de emigrados a través de video-cartas, curtametraxes, Gaza, o aborto, a dependencia tecnolóxica, a representación do homosexual na pantalla, o Fórum gastronómico de A Coruña, as relacións institucionais de poder, a xestión cultural do país, as novas formas de non ver a televisión, a modernidade líquida, a Igrexa católica e os seus paradoxos...

E así continuaremos, intentando estar seguro de algo, sen estar seguro de nada. 

200

Aprender física cuántica con YouTube

Práctica común é, entrar nunha rede social para facer algo en concreto, e acabar media hora máis tarde mirando debuxos de monstros en post-it's, sen saber moi ben como. Logo de trinta minutos apagamos o ordenador, xa non lembramos que queriamos facer en primeiro lugar, e imos para a cociña coa mente tranquila. Pouco despois vólvenos á cabeza aquel correo que tiñamos que mandar a fulanito para que collera aquelo naquel sitio.

Inclusive se nos queremos parar a ler unha información, unha historia, digamos, agora sobre o Estado Islámico, irremediablemente, cando cheguemos ao terceiro ou cuarto parágrafo, baixaremos ata o final da noticia para ver cando remata, como quen está a estudar e conta cada dous minutos as páxinas que lle quedan por memorizar.

© Gregg Segal / Fonte: Mother Jones

As aplicacións que nos permiten seguir diversas páxinas por RSS, para ter todas as novas nun mesmo marco, lonxe de axudarnos a estar informados, acaban por ofrecer un mosaico de fotografías e textos que miramos por riba. Non precisamos estar informados, precisamos que o mundo pense que estamos informados, por iso compartimos o que lemos (aínda que sexa unha lectura rápida) nos nosos taboleiros en Facebook, ou en Twitter, por que queremos que as nosas amizades e followers digan, "mira que ben informado está menganito", ou que de veras se sintan interesados polo que a nós nos interesa e poder falar do tema mentres tomamos unha caña.

Dende as tiradas de xornais de máis de seis páxinas, e a aparición das revistas especializadas, sempre existiu unha fundamental diferenza entre o slow-reading e o fast-reading. O xornais cómense coma hamburguesas nas barras dos bares, aínda que cada vez menos. As revistas e as reportaxes de investigación adoitan ser parte das tardes na praia, no sofá, ou no escritorio. Agora que Internet supliu os xornais de papel, e a información lixo, de rápida dixestión, pode ser atopada en calquera recuncho, pois a levamos no peto. Tamén, do mesmo lugar, sae, ou pode ser atopada, a lectura lenta e reflexiva, pero moito me temo que as plataformas dixitais non axudan neste sentido. A vista cánsase máis ao ler nunha pantalla, e as distraccións que se nos presentan a só un clic de distancia, son as suficientes para nos afastar do foco de atención.

Será este a fin da reflexividade humana? Acabaremos aprendendo física cuántica a través de titorías no YouTube? Non sei pero habelos hainos.

199