2.23.2012

Sobre pelos, pintura e os doce apóstolos


English
 / Español
De camiño ao barrio compostelán de Vista Alegre un atópase cun rosado e rubio cociñeiro presumiblemente inglés que loita por dicir a palabra “fregona”; cun home traxeado que serve de guía turístico a un grupo de persoas presumiblemente asiáticas e que loita por explicar que “güi jave dis an dat”; un gaiteiro de moi bo ver que loita por interpretar o que presumiblemente é unha adaptación do Concerto de Aranjuez, e un tuno que, pois, simplemente, bebe na porta dunha taberna.


Pero, o meu destino é moito máis interesante que estes detalles da realidade que calquera de vos pode ver nas rúas empedradas da zona vella de Santiago. Hai lugares que non se poden ver, de non ser que mostres unha interese particular por coñecelos, e particular é o taller no que traballan catro artistas galegos xunto cunha estilista que instalou, entre lenzos, madeiras, porcelana, e pigmentos, o seu, digamos, salón de peiteado underground.

Os protagonistas desta reportaxe proceden de contextos diferentes e por iso a súa opinión depende en gran medida do contexto do que se estea a falar. Eles son Manuel Eiris (Santiago de Compostela, 1977), Pablo Barreiro (Meaño, 1982), Lúa Gándara (Vigo, 1988),  Joseba Muruzábal (A Coruña, 1984), e Trini F. Silva. Levan neste espazo alugado case dous anos, uns chegaron antes e outros despois, pero coma os habitantes d’A Peregrina, precisan dun lugar no que poder traballar, e, por dicilo outra vez: crear, crear, e crear.

Coma veño comprobando desde que comezou este blog, vivir da arte non é doado. Depende dos orzamentos públicos, premios, bolsas, ventas ocasionais e encargos. Se todos estes factores se deran ao mesmo tempo e todos os meses podedes pensar que ser artista é unha profesión (si, unha profesión) moi ben pagada, pero a realidade é ben diferente. Gañan para comer e ir tirando; pregúntalles por como van a estar dentro de medio ano e a incerteza reflictaráse nas súas caras.

Aínda que non todo é pesimismo, Lúa afirma que “vai triunfar” a pesares de que está todo jodido; é optimista, o que “uns meses custa máis que outros”, afirma. Cada un deles traballa nun ámbito diferente e cada un vive como pode da súa produción, pero incluso a aqueles ós que lles vai ben, non teñen unha situación acomodada.  Nos últimos anos afirman que se reduciron en Galicia o número de premios xa que os concellos, a causa dos recortes en cultura, teñen cada vez un presuposto máis axustado. Joseba menciona a desaparición do premio de pintura “Terras de Iria”, un importante galardón patrocinado polos concellos de Dodro, Rois e Padrón e que outorgaba 8.000 euros ó gañador. Se buscades a edición desta festa no 2011 non aparece premio ningún, pero si atoparedes unha bonita programación coa orquestra Panorama como espolón de proa. Parece que en épocas de crise hai que priorizar.

Os espazos de exposición, promoción ou compra coma as galerías e museos son outras das vías ás que os artistas precisan acceder para poder vivir da súa creación. Manuel Eiris ten parte da súa obra na galería SQC e ademáis en breves estará no Museo de Arte Contemporánea de Galicia (CGAC) nunha exposición colectiva chamada "Gravity in disgrace” pero iso non quere dicir que nade na abundancia. O artistas dependendo do contexto son infravalorados. Conta Joseba que ademáis do seu traballo realista na serie “Mis amigos y sus perros”, recibe encargos para decorar paredes de locales ou fachadas e di que en certas ocasións semella que “che estean a facer un favor, cando non che pagan moito máis que a un pintor de brocha gorda”. 


As obras neste taller son moi variadas. Pablo, mentres prepara unha serie en porcelana e outra en gres coa intención de que participen diversos artistas e tamén de crear unha exposición interactiva, está a realizar cincocentos vasos de chupiños para un bar compostelá. Fóra da súa produción artística precisan deste tipo de encargos, onde non fan realmente o que queren, para poder vivir do seu traballo. A situación ideal? Di Lúa, “como agora pero con máis cartos”, máis claro, branco e en botella (albariño que diría algún).  

Formación: amor á arte ou contidos prácticos?
Da miña pregunta sobre os posibles tabúes que existen na actualidade na arte, xurdiu a discusión sobre a formación nas universidades. Na mesa redonda (é un dicir, a mesa era cadrada) da cal fun culpable non quedou moi claro se os mestres de belas artes deberían ser profesores ou artistas, e se os artistas deberían saír das universidades non só formados na arte, senón tamén preparados para sobrevivir con ela.

Joseba considera que se debería impartir unha formación básica sobre cómo crear para despois, partindo desa base, que os alumnos decidan por onde tirar. Segundo Pablo nas escolas e universidades de Alemaña, as ensinanzas artísticas son impartidas por artistas na súa meirande parte, aínda que considera Joseba que “ensinarán a forma de crear, e non a súa forma específica de crear”. Pablo, afirma ademáis que os estudos deberían estar “máis profesionalizados, ser máis serios”, xa que antes o destino da maioría dos estudantes de belas artes era a ensinanza, sobra dicir que agora non é posible que as escolas de arte absorban a todos os licenciados.

É, quizais, preciso buscar outras vías? Estan cambiando os programas educativos? Lúa, á que lle colleu pola metade do curso a aplicación do Espazo Europeo de Educación Superior (EEES ou Boloña, para entendermonos todos) di que xa se está apostando por educar ós artistas no proceso de venta e colocación das súas obras, (o tan en boga pitching) algo que antes non se estilaba demasiado. Conclusión: precisamos apostar polas artes aplicadas sen esquecer a formulación intelectual do proceso creativo.

Salón de peiteado underground
E pensaredes que estou a esquecer algo moi importante: o salón de peiteado underground, e a Trini (que por certo debutou no mundo do audiovisual traballando na maquillaxe e estilismo de Entre Bateas e xa formou parte de arredor de quince largometraxes). Pois non. Non me esquecín dela, e non pensedes que quedei sen batería na cámara e por iso non lle puden tirar unha fotografías. Tampouco. O que ocorre é que é un salón pois, underground, e a pesares de que ten preto duns trescentos, digamos, visitantes ao ano, coa fin de salvagardalo foi mellor non deixar proba da súa existencia. Pero teño que dicir que Maricarme (nome ficticio), que me reprendeu por tratala de vostede, parecía encantada co corte de pelo, e eu estou encantado co que me fixo a min.

Corolario
Foron moitos os temas que tratei de abordar durante a miña visita ao taller de Vista Alegre e as opinións dos participantes “dependeron de… en moitas ocasións. Pero a pesar dos peros, se houbo algo no que todos estiveron de acordo é que á hora de crear, eles fan o que realmente lles gusta. “Facer algo que non me gusta e despois non poder vendélo sería frustante” considera Joseba. De feito non fan coa mesma paixón os encargos (aos que nin lle fan unha foto), puro traballo mecánico, que aquelas obras que xurden de forma espontánea; é algo que se repetiu ó longo da historia da arte: Miguel Anxo viuse atrapado nunha dúbida existencial cando La Signoria (antigo órgano de goberno de Florencia) lle encargou esculpir doce apóstolos. Precisaba o diñeiro, era o seu primeiro gran encargo e tería traballo durante moito tempo, pero só de pensar que tería que adicar os próximos doce anos en esculpir santos vestidos sacábao de quicio. Este momento foi relatado por Irving Stone, na biografía novelada do artista chamada La Agonía y el éxtasis. Miguel Anxo cóntalle a gran noticia á familia dos Topolino e logo pide consello a Guiliano da Sangallo:
Contoulles o do encargo dos doce apóstolos. O pai sacou unha botella de viño, reservada para as bodas e nacementos de netos. Todos beberon nun vaso para celebrar a boa noticia. Por qué non se sentía feliz el tamén? (…) Non sabía se podería resistir aquela escravitude despois da deliciosa liberdade coa que esculpira o David. Incluso Dontello só esculpira un do apóstoles en mármore. Como podería el crear algo distinto, que tivese frescura, para cada unha das doce figuras? Foi en busca de Guiliano da Sangallo, a quen atopou ante a súa mesa de traballo: 

     Sangallo, este proxecto non foi concebido por min. Parécelle que un escultor debe aceptar un encargo que lle levará doce anos cumprir, de non ser que estea apaixoadamente ansioso por facelo?

     Son moitos anos –dixo Sangallo-, pero podería rexeitar o ofrecemento do gonfaloniere [gobernador] e das Xuntas? Ofrécenlle o encargo máis importante desde que Ghiberti executou as famosas portas. Se non acepta ofenderánse, e iso poríao a vostede nunha situación difícil.
     Seino. Non podo aceptalo e non podo rexeitalo.
     Acepte o contrato, constrúa a casa e o estudo, esculpa todos os apóstolos que poda. Cando teña rematado, será vostede santo é bo. Se non o remata, cando decida non seguir, poderá pagar o resto da propiedade en efectivo.

P.D.: novas e interesantes edicións están por vir. Estou aberto a suxerencias. Stay tuned.
      

2.16.2012

Casa baleira, casa chea (de artistas)


No primeiro esbozo desta reportaxe escribín que quizais a casa d’A Peregrina non goce da pompa e grandeza que no seu día, hai máis de cincocentos anos, tivo a residencia de Lorenzo de Medici en Florencia, alí onde, con trece anos, Miguel Anxo Buonarroti practicou as súas primeiras incisións na pedra branca de Carrara. Tamén escribín que o culpable de que este espazo de creación (A Peregina) fora posible, era unha sorte de mecenas post-moderno. Pero todo isto soaba un tanto afastado da realidade, idealizado. Porén a verdade é que en Sarela de Arriba, ás aforas de Santiago de Compostela, hai unha vella casa habitada por catro persoas que só teñen que pagar dous euros ó día. A cambio, reciben un espazo no que poden, de forma libre, crear, crear e crear. Con que outra palabra, que non sexa mecenas, describriades a alguén apaixoado pola arte, que prácticamente cede un lugar propio a quen queira achegarse e introducirse no tan denostado e, á vez, admirado, mundo da creación artística?

A Olmo Blanco (Boiro, 1982) chámanlle n’A Peregrina o bedel, e é o mecenas en cuestión. El decidiu facer bo uso desta casa familiar que levaba preto de dez anos abandonada. No verán de 2010 creou o Episodio Piloto, un encontro entre artistas que amais de mostrar obras e creacións pretendía ser punto de conexión entre os creadores que quixeran achegarse. No 2011 realizouse unha segunda edición deste evento, e a partires de setembro do ano pasado, A Peregrina encheuse de vida.

Agora viven aquí, ademáis de Olmo, Diego Vites (O Grove, 1986), Ania González (Vigo), Itziar Álvarez Bocalandro (Madrid), Paulina Funes (Mendoza, Argentina), pero no obradoiro tamén traballan xoieiros coma Bruno Varela (Cambados, 1983). A idea xurdiulle a Olmo por que a vivenda era demasiado grande para traballar e vivir nela el só e agora di que “traballar e máis doado, pois con máis xente sempre podes atopar motivación, intercambiar ideas e innovar”. É un fervideiro de propostas, de ideas e sobretodo, desperta un sentimento de benestar e confraternidade. “Nestes últimos anos avanzamos moito na casa e fixémola habitable”, engade Olmo e segue, “o espazo foise definindo pouco a pouco e agora ten significado”.


Lugares como a casa d’A Peregrina (todos lle chaman así a pesar de pertencer a Sarela de Arriba) son necesarios para xente coma Diego Vites, quen chegado de Tenerife precisaba un lugar no que non só poder traballar, senón tamén porse en contacto cos seus colegas artistas galegos. “Todo xurdiu da convivencia”, afirma Diego, “fóronse definindo os espazos co día a día”.

Un galpón, un almacén, un lugar de almacenaxe de obras, o taller coa zona de moldeado de barro, xoiaría, pintura, escultura, un monte coma parte traseira da casa onde se atopa un remolque onde algún grupo de música fixo os seus ensaios e gravacións, unhas vistas envexables e persoas que comparten as mesmas inquedanzas, e só por dous euros ó día. Para Itziar Álvarez é un retiro da vida urbana madrileña. “Estou aquí intentando atopar o que realmente me gusta, o que quero facer da miña vida"; é para ela un paro na vida atarefada da cidade, e amais “tomar un café polas mañás con estas vistas non ten prezo”.

Vivir da Arte 
Ningún deles considera fácil poder vivir da arte. Dependen básicamente de concursos e ventas ocasionais. ¿Está a súa profesión infravalorada? Pois para Olmo é unha moeda de dúas caras: “as aparicións públicas están cheas de glamour, pero a realidade é ben diferente”; son “mitos de Bohemia”, engade Diego. Dependendo do tipo de obra na que se traballe pódense ter boas e malas épocas e na profesión de artista dáse o caso excepcional de que o traballo non sempre se paga como producto final. “Ás veces páganche a producción da obra, e ofrécenche unha promesa de éxito por expor nun determinado espazo de prestixio”, afirma Diego Vites. Olmo incluso recorda utilizar obras como moeda de cambio, o que afirma, sería moi interesante, pero (apunte persoal) dubido que un conselleiro acepte un soldo en esculturas por moito que represente a cultura galega.

Bruno Varela ten o seu propio espazo n’A Peregrina onde traballa a prata, o azibeche ou o esmalte. Para el o panorama é máis negro. Apenas existen concursos ou mostras de xoiaría e depende de ventas e encargos particulares nun sector infravalorado, e ademáis ten que competir coa producción industrial. A pesar de que en Compostela hai unha longa tradición e demanda de xoiaría el ve o seu futuro complicado, sobre todo nun mercado “que segue a vender o mesmo desde hai séculos”. Amais reivindica que en lugares coma Turquía, xoiaría forma parte das carreiras universitarias. “O feito de que aquí sexa un ciclo superior péchache moitas portas e vías de financiamento coma as bolsas de estudos”.

Mercados e tabúes
¿Temos todavía temas prohibidos na arte? Diego e Olmo consideran que sí. Pode que temas de controvertidos de pudor sexual, relixioso, político ou social foran tratados con anterioridade na arte, “pero a sociedade aínda non superou este pudor”, considera Olmo. Os mercados institucionais só apostan por artistas e obras que “perpetúen a súa visión”, opina. E as galerías, cuxa visión é puramente mercantil, tamén deixan paso a prexuízos de carácter ideolóxico, axudando á manter o status quo.

Diego Vites considera que a cultura artística galega de seu e unha cultura de creación minifundista. Diversos e pequenos colectivos espallados pola nosa xeografía consiguen unha auténtica e orixinal producción cultural. Para Olmo Blanco o institucional está fora da cultura de seu. “A sociedade non vai os centros [de exposición] e os centros non representan á sociedade”, sentencia.

Corolario
Se Susan Sontag levantara a cabeza, hoxendía, e en Galicia, pensaría ter retrocedido no tempo, e non crería estar no século vinteún. Ela que escribía isto en Sobre la fotografía, publicada en 1975, pensaría que no 2012 as cousas estarían, no mundo occidental, ao outro nivel:
“O seguro xa non monopoliza a imaxinaría pública. O grotesco non é xa unha zona privada. A xente bizarra, en desgracia sexual, libre emocionalmente, é vista cada día nos quioscos, na televisión e no metro. O home hobbesiano vaga polas rúas, moi visible, con purpurina no seu cabelo".
Se cadra é que aínda queda moito por andar. Tendo en conta que en 1975 acababa de morrer Franco, e que Don Manuel non fai moito que finou. Quizais o cambio está por vir, pero non o de Mariano. Entendámonos, por favor.
                                                                                                                          
P.D.: os rapaces e as rapazas d’A Peregrina volverán. Están a preparar o FAC (Furancho de Arte Contemporánea). Stay tuned.
                                                                                                                                       English / Español

2.08.2012

A censura do 'porco santificado'


Esta reportaxe pretende ser a primeira de diversos artigos xornalísticos que versarán sobre unha creación artística que, debido a que non conta co cuño e auspicio institucional de turno, é relegada a un segundo ou terceiro termo, pasando desapercibida para o público xeral. Con esta pretensión, non pretenciosa, CULTURADESEU é unha ollada alén da cultura oficial.

Que mellor forma de comezar este periplo que cunha obra censurada por mor dun pudor, que criamos, parte do pasado. Manu Mimé (1986, Ribeira) tivo que ver coma retiraban a súa peza, Ara Porcis, da segunda edición de EmporcARTE xa que ao parecer este porco santificado podería ferir a sensibilidade dalgúns dos asistentes a dita exposición.

Esta mostra, que foi organizada por Parede en Blanco e coordinada polos responsables do Museo Municipal de Lalín, pretendía ser, segundo a organización da mesma, “un encontro entre varios artistas de diferentes disciplinas que amosan as súas impresións da cultura do porco en Galicia e en especial da Feira do Cocido”. Quizais se tiveran engadido: ‘dentro duns marcos tradicionais e conservadores sen cruzar certos límites de corrección política non escritos’, o artista vítima da censura tería aforrado tempo e cartos na realización do Ara Porcis, ou, polo menos, sabería en que terreo estaba a xogar.

“O concepto a partir do cal nace esta peza é o de elevar ó porco á categoría de ser divino”, así concibiu a obra Mimé, de ningún modo pretendía ferir a sensiblidade de feligreses e devotos do Sagrado Corazón. O Ara Porcis é segundo o autor a conxución de dúas realidades: a importancia que o animal porcino ten en Galicia, e a parodia, ironía e tendencia kitsch que impregna sempre as súas obras. “Unha peza amena e divertida, que so busca a exaltación deste producto e non tódalas interpretacións controvertidas que se lle deron”, apunta o artista. Ademáis Mimé lamenta que todo isto “é un un atraso para a sociedade e en concreto para o mundo da arte” e dalle a sensación de ter que botar man da “arte ornamental, a arte aséptica e casposa de salón cañí español, para que poidamos expoñer nos pequenos centros”.

A notificación sobre a censura recibiuna cinco horas antes da inauguración da mostra a través de mensaxes on-line e de texto. Ao parecer autoridades locais entre as que se atopaba o cura da cabeceira comarcal dezana e un concelleiro lalinense consideraban que aquel porco santificado podería ferir a sensibilidade da xente; e alí se presentou Manuel con cartaces para mostrar o seu desacordo. Tamén se atopaba con el Javier Hita que viu a súa obra, ECU Goldman Sachs, parcialmente cuberta cun veo para ocultar o Xesucristo que sostía unha cabeza de cerdo ornamentada con moedas de ouro.

Sobre a censura, oficialmente, desde o Museo Municipal de Lalín prefiren non comentar nada, e desde a alcaldía trasladáronme que “simplemente se decidiu que non figurase” na exposición. Porén, fontes off the record, consideraron que se a mostra tivera lugar nunha galería de arte, en lugar do museo municipal, non se tería producido tal censura. O que non quedou claro e quen ten tivo a última palabra na retirada do Ara Porcis, se ben está obviamente relacionado co tema representado polo artista.

Afortunadamente a censura dunha obra de arte por motivos de, digamos, pudor relixiosa, non se realiza en España de forma sistemática; responde máis ben ás diferentes permeabilidades que as administracións e institucións artísticas teñan con respecto das inclemencias eclesiásticas. O caso de Manuel Mimé é un exemplo de administración local que permite que a opinión dun ente extraño a tal institución actúe como xuiz moral e elimine unha das obras participantes en representación dunha comunidade que hipotéticamente vería ferida a súa sensibilidade ante tal 'blasfemia'.

Un caso similar tivo lugar en xullo do ano pasado cando a dirección do Festival de Mérida decidiu reitar unha das fotografías da colección Camerinos, na que o fotógrafo Sergio Parra retratara ó actor Asier Etxeandía no seu camerino, mentres era caracterizado como Xesucristo crucificado. Ao parecer a organización recibiu varios correos de ciudadanos que afirmaban que dita imaxe atentaba contra a sensiblidade cristiá, e para evitar males maiores decidiron retirala da exposición; a pesar de que caracterización respondía a unha escena da Divina Comedia de Dante Allighieri na versión escrita polo esloveno Tomaz Pandur, e non a un antoxo do fotógrafo, quen tan só captou un momento entre bambalinas.

Administradores, artistas e viceversa
Pero este tipo de accións conservadoras lonxe de reprimir, dan pulo á creación artística. Manu Mimé seguirá creando a arte que el considera necesaria, e xa está a barallar “a posibilidade de crear unha serie, xa que hai xente interesada nesta peza”. Non lle queda máis remedio, se quere vivir da arte, que seguir producindo, aínda que debido ós recortes derivados da crise económica, a produción cultural estáse a resentir, “o panorama en Galicia non é nada alentador, xa puidemos ver unha mostra disto na Feria de Arte Espazo Atlántico de Vigo do ano pasado, galerías que están comenzando a cerrar ou a reducir o número de exposicións ou facelas máis pequeñas”, apunta o artista.
Nos últimos cinco anos, dende o comezo da crise crediticia, a inversión pública galega en cultura descendeu dramáticamente. Como mostra un botón: se comparamos o orzamento da Consellería de Cultura do 2008 -algo máis de 147 millóns de euros-, cos números aprobados este ano -81 millóns de euros- comprobaremos que no último lustro recortáronse máis de 65 millóns de euros, o que supón un 44,67% menos de cartos públicos para seren investidos, iso si, na promoción, difusión e creación dunha determinada cultura declarada como ‘válida’. O resto da creación cultural, poñamos, independente, debe afrontar unha situación incluso máis difícil.

Administración e artistas forman unha parella antagónica desde que a arte comezou a ser arte e a imaxinar unha alternativa ao statu quo imperante. Sobre esta relación reflexiona o sociólogo e filósofo Zygmunt Bauman (Polonia, 1925), no seu último ensaio Mundo Consumo, concluíndo que precisan unha, da outra:
"Por un lado, a cultura non pode sobrevivir en paz coa administración, especialmente cando ésta é insidiosa e ten tendencia a inmiscuirse, y menos aínda cando se trata dunha administración que aspira a pregar as ansias exploradoras e experimentadoras da cultura ata facelas encaixar co marco de racionalidade que os xestores teñan trazado: a mesma racionalidade que a exploración artística do “aínda non” e do “meramente posible” precisa transgredir irremediablemente; mentres, os administradores, ansiosos (como deben de estalo por profesión) por defender a ultranza a causa de esa racionalidade, deben ver a un adversario, e canto máis rival sexa, mellor realizará a arte a súa misión."
Corolario
É paradóxico que a censura e retirada de determinadas obras de arte se xustifique coma unha suposta medida que pretende evitar ferir a sensibilidade dun determinado grupo de personas que gardan e veneran determinados símbolos e crenzas, no caso que ocupa, dogmáticas. E digo paradóxico por que de sentirse feridas son personas que carecen da sensibilidade necesaria para ler, comprender e criticar unha obra de arte no seu contexto, tempo e significado.




Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...