«Creciente personalización del voto»

«Debilitados los partidos de masas y diluidas las ideologías, se ha producido durante los últimos decenios una creciente personalización del voto. Lo que cuenta, al menos para una parte del electorado, no son los principios y los valores que se declaran a los programas concretos que se proponen, sino cada día mas, las características personales de los protagonistas»
(Sani, G., «Berlusconi ha vinto perché...», en Il Mulino, 50, pp. 616-622)

O texto arriba citado trata de achegar unha explicación á primeira victoria de Silvio Berlusconi en Italia, co seu partido Forza Italia, logo dunha debacle político e social, tras os xuízos por corrupción do denominado tangentopoli. O curioso é que o relato nos pode perfectamente recordar ao ascenso de Pablo Iglesias e a Podemos, se ben as cores e os contidos distan en grande medida entre o líder de facto de Podemos e o magnate do país con forma de bota.

248

Impepinable

«Predominan claramente el escaso interés y los conocimientos limitados en materia de política. La consecuencia, casi inevitable, es que los entrevistados, poco interesados y mal informados, no se creen capaces de ejercer ninguna influencia en una política que desconocen. Por otro lado, tienen muy poca confianza, con frecuencia justificadamente, en los parlamentarios y los partidos estén dispuestos a contar con sus opiniones y sus preferencias. Naturalmente, en esto podrían tener razón, aunque con toda probabilidad nunca se han esforzado en "presionar" a los parlamentarios. Con todo, viendo su más que limitada inclinación a participar en la vida política, ni siquiera a través de asociaciones del tipo que sea, sus probabilidades de influir en algo son ínfimas. La desconfianza en la política, en los partidos y en la institución parlamentaria confirman una fuerte sensación de ineficacia que seguirá manteniendo a los ciudadanos de Italia alejados de la política en un círculo vicioso que nunca se interrumpe.»

Este é o perfil do elector italiano debuxado por Gianfranco Pasquino no 2002, baseándose nos datos do estudo ITANES sobre as eleccións do 2001. Perfil que semella exportable a España, se ben é certo que o éxito de Podemos debe representar algún de tipo de cambio na participación política da cidadanía, amais do enorme crecemento e extensión das redes sociais virtuais e a expansión do que se denomina ciberpolítica.

Para que se poida dar a democracia directa, a non delegación total e única nun feixe de representantes, debe existir unha esfera pública, e unha cidadanía informada dos asuntos da política. As opinións na literatura científica da comunicación política son contrarias en moitas ocasións, e uns falan dun cidadán-elector que non se informa de maneira activa pero que é quen de prestar atención (sáltalle a alarma) cando se fala sobre temas que lle interesan e poden ter algún tipo de repercusión na súa vida. Hai quen mantén a idea romántica (os que menos) de que existe realmente un grupo amplo de persoas que gozan da capacidade e a intención de saber dos problemas aos que se afronta na realidade na que vive. Tamén existen os pesimistas que demonizan os medios de comunicación e os culpan da degradación da política de partidos, e da desafección por parte dos cidadáns, debido ás neglixentes prácticas dunhas empresas xornalísticas que mesturan a información e o entretemento (o infotainment), converten as eleccións en carreiras de cabalos, e banalizan os issues máis relevantes para unha dixestión simple e rápida.

Independentemente de a quen lle fagamos caso, o que resulta impepinable é que estar informado, participar da polis e ser un cidadán comprometido co futuro da súa contorna, depende, en primeira instancia de cada un de nós.

246

Carlos Herrera: "Una sociedad sin periodismo, no es una sociedad libre"

De esquerda a dereita, J. M. Rivera Otero, Pepa Bueno, Antón Losada, Carlos Herrera e Ismael Crespo.

Na tarde do 25 de setembro tivo lugar na capital galega, unha mesa redonda moderada polo xornalista e escritor Antón Losada, incluída dentro do III Congreso Internacional de Comunicación Política e Campañas Electorais, que contou coa participación dos xornalistas Pepa Bueno (Cadena SER) e Carlos Herrera (Ondacero), e os politólogos Ismael Crespo (presidente da Asociación Latinoamericana para la Investigación de las Campañas Electorales —ALICE—) e José Manuel Rivera Otero (xefe do Departamento de Ciencias Políticas das Universidade de Santiago de Compostela.

O debate tivo como tema central a relación existente entre os medios de comunicación e a comunicación política, ou simplemente entre os xornalistas e os políticos —se ben Pepa Bueno, sinalou acertadamente que nunha época de información inmediata resulta obsoleto referirnos a medios de comunicación no seu sentido clásico, como estrutura empresarial organizada verticalmente, cunhas pautas, rutinas, e xerarquías; no mundo da comunicación directa e multidireccional (xa que logo, de feedback mediado pero directo), as denominacións deben mudar tamén, coa intención de entender mellor os procesos tanto de información coma de desinformación.

Durante preto de dúas horas, as intervencións pivotaron arredor da labor que cumpren os xornalistas e os políticos dentro da sociedade, o seu poder de influencia e penetración na poboación, así como o papel da información política nos medios de comunicación actuais, e a súa deriva cara a formatos máis superficiais como poden ser certo tipo de tertulias pretendidamente políticas e serias —para cando este tema se mencionaba, inevitable era mirar que reacción suscitaba o tema en Antón Losada, que se mantivo no papel de moderador todo o tempo.

Tamén se falou sobre o futuro do xornalismo, e Pepa Bueno citou a Miguel Ángel Aguilar —ao igual que o fixera o día anterior Iñaki Gabilondo—salientando a importancia de contar con profesionais que corroboren, contrasten e verifiquen a información, dentro do que denominou unha "inundación de datos" na que vivimos, e en relación a que "cuando se produce una inundación lo primero que escasea es el agua potable"; isto é, historias veraces.

Dentro da necesariamente tensa relación entre os media e política, na súa quenda, a xornalista Pepa Bueno afirmou que o goberno actual, como os anteriores, pero máis, "no cree en la necesidad de rendir cuentas a los ciudadanos a través de los medios de comunicación", e estabeleceu un exemplo por comparación ao mencionar como na Radio 4 da BBC teñen cada día ao ministro do "marrón", non aquel que vai facer publicidade da súa carteira e accións políticas; ou en Francia onde cando Sarkozy "tenía algo que decir a la nación se iba al prime time a someterse a las preguntas del periodista". Así, aceptamos roldas de prensa a través de pantallas de plasma, e en "lugar de hablar de política, hablamos de lo que hacen los políticos, de lo que hicieron de lo que tienen pensado hacer".

Pola súa parte, situado á esquerda de Antón Losada, o xornalista Carlos Herrera, comezou a súa intervención defendendo a labor dos políticos, e considerando que a maioría dos mesmos, son xente honrada, que traballa polo beneficio da sociedade. Non discrepou enerxicamente do afirmado por Pepa Bueno, e coa intención de salientar a relevancia tanto dos políticos como do cuarto poder afirmou categoricamente que "una sociedad sin política es una sociedad plana, pero una sociedad sin periodismo no es una sociedad libre". Resultou interesante, a súa apreciación sobre o poder do que gozamos os periodistas. Como exemplo usou o caso do Watergate, e considerou que non foron nin o Washington Post, nin Bernstein ou Woodward, quen conseguiron que dimitise Richard Nixon, o culpable da súa dimisión foi el mesmo, a través das súas accións. Da mesma forma, considerou o señor Herrera, que ninguén dos medios conseguiu que Gallardón dimitise; a dimisión foi decisión do presidente do seu partido. "Yo puedo ponerle un sapo en el desayundo al ministro de turno, pero nada más", afirmou o xornalista de Ondacero.

O politólogo e presidente de ALICE, Ismael Crespo, fixo fincapé na capacidade dos medios de comunicación para crear un clima político que acaba por afectar ás decisións que toman os votantes en épocas electorais e criticou duramente os infoshows disfrazados de tertulias presuntamente serias que se dan maioritariamente nas canles televisivas, e que banalizan temas relevantes, querendo dar a impresión de estar a realizar unha análise política redonda e fonda; o seu colega, José Manuel Rivera Otero, xefe do departamento de Ciencia Política da USC, quixo pór aceno na relación simbiótica entre medios e políticos, amais de querer reformular as consideracións de quen son os bos e os malos, ao intentar facer comprender aos alí presentes, que da mesma forma que un xornalista sinte frustrado o seu traballo cando non lle permiten realizar preguntas nunha rolda de prensa, o mesmo lles ocorre os políticos e aos seus gabinetes, cando pretenden trasladar unha mensaxe á cidadanía (normalmente interesada), mais os xornalistas acaban por preguntar e escribir sobre asuntos diferentes; os políticos queren impor a súa axenda política, pero ás veces a axenda mediática entra en contradición. Froito finalmente, e así pareceron consensuar os convidados á mesa redonda, dunha relación de necesaria tensión, entre políticos e periodistas.

226

Gabilondo: "en una inundación lo primeiro que escasea es el agua potable"

Os xornalistas Antón Losada e Iñaki Gabilondo,
no III Congreso Internacional en Com. Política, de Compostela

No Auditorio de Abanca situado na Rúa Preguntoiro, en Santiago de Compostela, realizouse o acto de inauguración do III Congreso Internacional en Comunicación Política e Estratexias de Campaña a cargo do xornalista Iñaki Gabilondo, que compartiu mesa co seu colega de profesión, Antón Losada.

A conferencia tivo como punto central a comunicación política, e o señor Gabilondo quixo trasladar a a audiencia, os seus coñecementos en referencia ao tema central deste congreso, posible grazas á Universidade de Santiago de Compostela, e o seu departamento de Ciencias Políticas, amais de a Asociación Latinoamericana de Investigadores en Campañas Electorais.

En tres xornadas, os asistentes aos relatorios do congreso e obradoiros (a conferencia de hoxe era aberta ao igual que a mesa redonda que terá mañá xoves no mesmo auditorio, ás 19:00 horas) poderán ter a oportunidade de asistir a 30 mesas e máis de 200 falantes chegados de 17 países diferentes.

Comprendido isto, e cumprida a función informativa, non podo deixar de agradecer a conversa pública que realizou hoxe Iñaki Gabilondo, na que indicou dende o meu punto de vista, catro puntos chave, moi interesantes para comprender tanto a labor dos xornalistas na comunicación política, como a comunicación política en si mesma:

1. A comunicación política é política. Cando as direccións de campañas electorais e partidos políticos fracasan na obtención dos seus estándares e obxectivos (gañar votos, confianza e poder) adoita botarlle a culpa á unha falla ou erro de comunicación. Mais segundo afirma o xornalista nado en Donostia, ambas realidades (a comunicación e a política) son un só ente cando se usan unha á outra. Polo que o fracaso na política da comunicación política, é un fracaso na política.

2. O éxito da comunicación política baséase na honestidade. Ante unha realidade en constante cambio (unha realidade líquida) na que o acceso e a comprobación das informacións veraces é cada vez máis amplo, defendeu grosso modo, Gabilondo, que non se pode emprender unha campaña de comunicación política faltando á verdade, e á ética. Poden facelo unha vez, pero como afirmou na conferencia, "la credibilidad es solvencia más tiempo". Isto tamén se aplica ao futuro dos medios de comunicación onde "la ética va ser fundamental para a supervivencia".

3. Vivimos en tempos líquidos de sobre-información. "En una inundanción lo primero que escasea es el agua potable", afirmou o señor Gabilondo, en referencia ao enorme volume de información do que dispoñemos hoxe en día grazas á Internet; xa que logo, se entendemos esta sobre-información, como un anegamento de datos, os que máis nos custa atopar son os potables, os consumibles, e polo tanto veraces. Lamentablemente a única solución que atopamos pasa pola pericia, dedicación e intelixencia do lectora ou lectora que ten que decidir en base a uns estándares aprendidos, que é certo, é que non.

4. A distancia entre os informadores e os políticos é fundamental. Outro punto que considero destacable, e sobre o que realicei unha pregunta ao finalizar a conferencia, é o da distancia que deben manter os xornalistas (non os medios como empresa, máis os traballadores da información) con respecto ao poder do que informan (neste caso falamos do poder político), para evitar, inclusive sen decatarse, pasar ao outro lado. Para o éxito da fórmula é preciso manter un equilibrio, —nin moi preto, nin moi afastado. Neste senso fixo referencia a unha metáfora de Schopenhauer, que fala de dous porcos espiño, que deben manter a distancia mínima para darse calor, pero sen ferirse coas súas púas. Cabe, ademais, salientar, que Iñaki Gabilondo, con respecto a este tema, admitiu que hai quen é quen de estar ao lado do poder sen crer ser político, mais tamén sabe doutros moitos que acabaron destruídos, por se achegar demasiado ao lume.

Isto, foi, o resumo do que considero foron os temas tratados máis relevantes da conferencia que deu comezo ao III Congreso Internacional de Comunicación Política e Campañas Electorais. Mañá terá lugar outra xornada aberta á que intentarei acudir, e falar da mesma. Por outro lado, a necesidade, a continxencia ou a entropía, quixo que inmediatamente despois da conferencia desta tarde —saínda case que correndo antes de que rematara—, tivera lugar outra, dúas rúas máis abaixo, cun comunicador de Médicos Sen Fronteiras, Javier Sancho Más, a xornalista e correspondente de guerra Ana Expósito, e o decano do Colexio Profesional de Xornalistas, Xosé Manuel Pereiro, sobre a cobertura de zonas en conflito ou crises humanitarias.

[Sobre isto último tamén realizarei un post no día de mañá.]

Boas noites e boa sorte.

224