A Cidade da Cultura e o Horizonte 2020

004

A primeira vez que escoitei falar do Horizonte 2020 foi durante un congreso que tivo lugar en novembro do ano pasado, no Centro de Novas Tecnoloxías de Conxo. Era o Maritime and Innovation Brokerage Event e reunía a empresas de diferentes índoles pero relacionadas co mundo económico de base marítima, chegadas de todas as partes do mundo.

Nun dos relatorios (eu estaba alí traballando, non como parte interesada) repetían insistentemente horizon tuenituenti e falaban de millóns de euros, mentres relataban a importancia de satisfacer determinados requirimentos e de entregar e meet the requirements antes dun prazo determinado para poder acceder, o que eu ao final concluín, eran unhas suculentas subvencións en investigación.

Invadido pola curiosidade (esa droga que, con tanta cicloxénese, evita o meu ingreso nun sanatorio) indaguei —busquei en google...— que era aquilo do Horizon 2020, e resultou en tratarse dun programa da UE para a inversión en investigación e desenvolvemento (Research and Development) dotado de, nada máis e nada menos, 80.000 millóns de euros, que se executará durante os vindeiros sete anos.

Por casualidade (e motivación deste artigo), volvín topar co H2020 hai un par de semanas mentres asistía un venres a unha das reunións dos Escépticos en el Bar, no Kunshalle de Compostela.

D. Felipe Criado Boado en Escépticos en el Bar.

O invitado naquela ocasión era o arqueólogo Felipe Criado Boado, director do Instituto de Ciencias del Patrimonio, e profesor de investigación no CSIC. Cara o final da súa intervención, o doutor mostrounos un pdf onde a League of European Research Universities explicaba por que a "investigación en Ciencias Sociais e Humanidades, como disciplina académica que xera coñecemento novo e intrinsecamente valioso que pertence a todos os aspectos humanos do mundo, é de vital importancia para o futuro de Europa", e isto, en base aos seis retos sociais escollidos como máis relevantes polo programa Horizon 2020, resumidos en:

Saúde, cambio demográfico e benestar. 

Seguridade alimentaria, agricultura sostible e silvicultura. 

Enerxía limpa, segura e eficiente. 

Transporte intelixente, verde e integrado. 

Loita e adaptación ao cambio climático. 

Europa nun mundo cambiante —Cultura, identidade e cambio social. 

Sociedades seguras —Protexendo a liberdade e a seguridade dos cidadáns europeos.

Se ben isto formou parte do epílogo —e o profesor Criado considerou que amais de pór o foco na falta de atención relativa á patrimonio e herdanza cultural, deberiámonos preguntar quen marca estas liñas de actuación, e o porqué desa escolma, sobre todo a respecto da seguridade e protección da sociedade europea (amalgama cuxos integrantes non están hoxe en día ben claros)—, a exposición tratou sobre as súas pescudas verbo da relación entre os humanos e a contorna natural e arquitectónica que os rodea, e de como, en particular, os aimarás dunha parte do deserto de Atamaca en Chile, trataban aos outeiros e montañas da súa contorna como seres vivos, e do impacto que esta consideración tiña nas súas vidas, que en gran medida xiraban ao redor destes accidentes xeográficos, considerándoos como titores e protectores e aplicándolle toda sorte de calidades humanas.

Logo dunha exposición moi interesante (que me gustaría reproducir, pero non tomei notas, e non quero faltarlle á verdade,—podedes consultar na rede dous traballos relacionados coa intervención verbo de Chile e verbo do megalitismo no nordeste peninsular—) acabamos por falar na rolda de preguntas sobre a Catedral de Santiago, e de como ver a determinados elementos arquitectónicos como seres vivos (parte orgánica cuxo estado nos afecta aos habitantes adxacentes), e comprender a súa traxectoria vital pode axudar a entender problemas estruturais do edificio, amais de problemas sociais e políticos que poden derivar dun edificio tan omnipresente e simbólico na vida da cidade apostólica.

A este respecto, resultoume imposible non pensar na Cidade da Cultura, e do interesante que sería valorar o impacto que tivo e está a ter o mausoleo de Don Manuel, xa non só no maltratado tecido cultural galego, mais tamén na saúde da poboación desta parte da península. Agora, que o que conseguiron erguer xa está a ter problemas (en referencia aos pequenos desprendementos de pedra que tiveron lugar hai cousa dun mes, e a pingueira que aparece na biblioteca de cando en cando), cabe preguntar se poderá durar tanto anos como o apousento da suposta reliquia de Santiago, ou se teremos polo contrario que convencer a Bruxelas de que a inclúa no Horizonte 2020; quizáis aducindo que representa un perigo para a seguridade e liberdade do cidadán europeo.

Cantas negras vale unha branca ou a importancia do contexto

Xuntar nunha semana un congreso sobre transporte marítimo internacional, un retablo do século XVII cuberto de confetti na mostra remembers de Procesalia 2013; enterarse de que na Cidade da Cultura seguen whenyouliveincompostela.com, pero ninguén chiou cando a puxen de mausoleo ao fraguismo no artigo sobre Gallaecia Petrea; organizar o primeiro Encontro 2.0 días antes de comezar o Culturgal en Pontevedra, e coincidir este último cunha Feira (Cuarto Público) de arte contemporánea exposta en Compostela, compartimentada nas habitacións dun hotel NH; misturalo todo, remexelo, deixalo reposar uns días engadíndolle ao final a presentación dun libro de Xosé Manuel Beiras que leva por título Exhortación á desobediencia, debería dar, polo menos, para escribir cinco ou seis artigos.

Xogando a esa popular aplicación de smartphone na que respondes a preguntas triviais, saltou unha que rezaba tal que así "¿Cuantas negras vale una blanca?", e levaba un apelido "música". A enorme relevancia que gardaba esa connotación valeume, non para acertar, pero si para saber polo menos cal era o sentido da cuestión, ergo, a importancia do contexto. Pois non é o mesmo que a presentación do libro do líder de AGE tivera lugar no aseo da habitación dunha cadea hostaleira, en lugar da libraría Couceiro, ou que a exposición de re-lectura comisariada por Monste Cea se tivese celebrado no auditorio do Centro de Novas Tecnoloxías de Galicia, mentres metían a douscentos empresarios e empresarias do sector naval entre os retablos da Igrexa da USC (con órgano de fondo incluído) bebendo cervexa Peregrina.

Obviamente o contexto conta. Non é o mesmo facer unha feira de arte contemporánea nun pazo, que nun recinto feiral, ou que nun hotel. É mais, non é o mesmo facer unha feira de gando que facer unha feira de arte, que facer unha feira de artesanía. E non é mesmo (e desculpen que xa parezo Alejandro Sanz) vender cadros que vender chourizos; nin é o mesmo que en Madrid o Centro Nacional Reina Sofía colabore coa Fundación de los Comunes na busca dunha nova forma de institucionalidade, mentres aquí unha cadea de supermercados e unha empresa autobusística forman parte dun Padroado que sustenta unha Fundación que financia un proxecto que semella esquecer a importancia do seu contexto inmediato.

Consumir cultura
Co gallo dos recortes producidos a causa da crise económica froito do crash financieiro e inmobiliario (2007-?), e a base de repetir mil veces a mesma falacia, temos todos no miolo que a cultura non é máis ca un parásito que chucha egoístamente das arcas públicas; por iso, dentro dunha sociedade post-post, individualista, pragmática e consumista, a única (?) alternativa para a subsistencia da creación cultural e/ou artística é tratala como industria —kulturindustrie que dirían Adorno e Horkheimer—. Pertence a unha necesidade de clase superior na pirámide de Maslow que podemos deixar ao garete nas augas do mercado neoliberal; xa logo a cultura adquirirá unha forma adecuada para sobrevivir: digamos, por exemplo, unha feira.

Zygmunt Bauman, que admite e considera necesaria a relación amor-odio que sempre se produxo entre os creadores culturais e os xestores e administradores do Establishment, opina:

«Os que son autenticamente novidosos son os criterios que os administradores de hoxe, no seu novo rol de axentes das forzas do mercado máis que dos poderes estatais de construción nacional, implantan para avaliar, auditar, supervisar, xulgar, censurar, recompensar e castigar aos seus pupilos. Naturalmente, son criterios de mercado de consumo que reflicten unha preferencia fixa polo consumo, a gratificación e a rendibilidade instantáneos. Un mercado de consumo que atendese necesidades a longo prazo (por non falar xa de eternidade) sería un contrasentido.» (Mundo Consumo, 2008)

De Gallaecia Petrea ou as ofrendas ao Faraón

Español

Parte da equipa de CULTURADESEU (Manuel Turnes, Ricardo Saavedra e Elena Cancelas) desprazouse ata a Cidade da Cultura sita en Santiago de Compostela, con motivo da exposición que desvirgou o Museo de Galicia (que agora é o Museo Centro Gaiás), 'Gallaecia Pétrea', e, con sinceridade, a sensación tras visitala estivo moi preto da desazón (quizáis motivada polo cansanzo) e da decepción (quizáis motivada pola desazón)

Anacronismos

Para facerse unha imaxe do que alí se expón só vos direi que se atopan exhibidas 341 pezas, cedidas por 91 institucións, e que, coa pedra como fío condutor, percorren a historia de Galicia, parte de España e o norte de Portugal, dende a prehistoria ata a contemporaneidade. É, ao meu parecer, unha exposición moi pouco didáctica (cun carácter eminentemente histórico), mal formulada no espazo, e en certa medida anacrónica.

Dándolle voltas ao asunto concluín que — sen importar que se gastaran arredor dun millón e medio de euros nesta exhibición pétrea — o problema non debía de ser o enfoque; nin que se destinaran unha parte importante do presuposto en facer uns palés de madeira a medida; nin que foran demasiadas obras para unha exposición temporal; nin que non existise interactividade algunha; nin que os cartaces informativos fosen demasiado pequenos; nin que semellase que estaba todo a medio facer; nin... O problema principal é, quizáis, que o modelo museístico está xa agora, no século XXI, obsoleto. E como a min xa non me poden acusar de non estar interesado na cultura (evidente é o título e propósito deste medio dixital) e menos da cultura en Galicia (de seu), pois considero, e saco en claro, que a exposición de 'Gallaecia Pétrea' é unha metáfora da visión institucional da creación artística: inherte, sen sentimento, non voluble nin disoluble, conservadora e demasiado estática.

De seguro que o traballo do seu comisario Miguel Fernández-Cid (antigo director do CGAC) é impoluto, e eu non son máis que un begginer; de seguro, que para aos amantes da historia da arte é unha gozada poder ver nun só edificio como evolucionou a pedra ao longo dos séculos. Pero, coa cantidade de cartos que xa levan investidos na Cidade da Cultura (agora entre 400 e 500 millóns de euros) semella que este medio millón máis é outra pedra na pirámide. Unha pedra que vale tanto como o gasto expositivo anual do CGAC ou o orzamento do MARCO de Vigo; Unha pirámide que está a lastrar os orzamentos en cultura de toda Galicia; que foi froito dun concurso (como o do decidir colocar palés na exposición, ao mellor hai que cambiar o xurado), e cuxa estrada de acceso leva o nome de Manuel Fraga Iribarne.
Por este, e outros motivos, atrévome a ironizar e dicir que esta exposición podería ser parte dun conto: 'Gallaecia Pétrea ou un percorrido pola vida de Don Manuel'; 'Gallaecia Pétrea ou as ofrendas ao Faraón'.
Tamén hai que ter en conta (ou quero facelo), como comentei en entradas anteriores, que debe existir unha administración conservadora e ortodoxa para xurdan iniciativas contrarias e alternativas, senón esto sería un mayhem.

Björk, Panorama e París de Noia
Quizáis moitos xa se percataron de que a campaña para venda de entrada do concerto de Björk na Cidade da Cultura durou demasiado. A verdade é que se non se pendurou xa o cartel de completo durante a primavera, era raro. Algo estaba a pasar. Hai quen dixo ironicamente que a islandesa ía facer realmente un acústico. E correu un burdo rumor sobre unha actuación conxunta entre a cantante, Panorama e París de Noia. (Se vistes o video presentado por Ricardo Saavedra ata o final saberedes de que estou a falar). Ao final parece que todo saiu ben. Non houbo cheo total, pero Xesús Vázquez asistiu.
Sen máis.
Abur.