A tiranía da audiencia

Durante unha conferencia realizada en Santiago de Compostela, o xornalista Iñaki Gabilondo dou conta da necesaria distancia que deben manter os medios de comunicación dos aparatos de comunicación e propaganda política.

Tras a súa intervención, considerei oportundo realizarlle unha pregunta en relación a esta necesaria distancia, mais a respecto do poder económico, e, tamén, cara a audiencia. Por esquecemento, ou omisión só respondeu á primeira parte da pregunta, se ben, o que se vén chamando dende hai tempo, tiranía da audiencia, pode ser a controvertida chave que remate dunha vez por podas cas posturas relativistas verbo da pertinencia ou non de certo tipo de programas televisivos que copan as mañás, tardes e noites dun enorme segmento da poboación.

De forma clara, e concisa, expón o problema a filósofa barcelonesa Victoria Camps:

«Las masas, esas aglomeraciones informes que trajo consigo la industrialización, han
acabado por asumir un papel aparentemente alejado de las hipotéticas rebeliones que se
auguraban. Hoy las masas son audiencia. Telespectadores, radioyentes y eventuales
compradores -no me atrevo a decir lectores- de prensa variada. Por definición, la audiencia no es rebelde: es sumisa y dócil. Se limita a escuchar, a ver o a leer lo que le pongan delante. Pero también es libre de cambiar de canal o de emisora, de dejar de comprar el periódico o el semanario si le desagradan o se aburre con ellos. La audiencia, ciertamente, es pasiva, pero no menos poderosa. Su respuesta no pasa desapercibida. Se la ausculta minuciosamente para confeccionar los inevitables rankings que funcionan a modo de termómetro que establece el diagnóstico preciso: ésto gusta más y aquello menos. O sea: ésto es mejor que aquello, hay que seguir dando más de ésto y menos de lo otro. La audiencia prescribe lo que debe ser hecho, dicho o escrito en los medios de comunicación de masas. Si es cierto que no existe lo que no aparece en los periódicos o en televisión, no lo es menos que no vale lo que no es capaz de mantener atenta y fija en su asiento a la audiencia. La audiencia es la medida del valor.»

[Ler o resto do editorial]

228 

O ovo ou a galiña?

Radiografía duns pés vendados. Fonte: Wikipedia.

Érgase pola mañá, e pense, a medida que fai o que sexa que faga, se o que está a facer o fai porque o precisa, ou se o acto está determinado pola súa vida en sociedade, e descubrirá que todas aquelas que non teñan que ver co coidado da saúde, da supervivencia mínima, ven determinado polo intento de agradar ou desagradar aos veciños. Facemos, o que facemos, dado que queremos impresionar, gustar, ser aceptados, formar parte de... etc. Dende o vendado dos pés das mulleres da aristocracia (e logo, da burguesía) china aló polo século X, ata os intentos desesperados de algúns e algunhas por se cinguir a unha talla moi pequena, ou por obter un corpo sen pelo, moreno e extra-forte, a Historia está inzada de exemplos extravagantes por intentar compracer ao Outro, por intentarse adaptar un ao canon de moda.

Se ben, hai mil anos, a tradición de transmisión oral era fundamental para que as nenas chinesas acabasen con pés de loto, hoxe en día, é indiscutible que a publicidade e a súa difusión diaria e compulsiva a través de todas as plataformas e medios de (in)comunicación, xoga un papel determinante nas tendencias estéticas —líquidas, posmodernas— que adoptan as masas dos adeptos ás mesmas. O que non sempre resulta tan doado comprender é se son os publicistas e publicitarios quen están a dar forma á sociedade de consumo, ou se é a sociedade quen marca o ritmo.

Nas reunións, nos brainstorming, da grandes compañías que ofertan servizos a marcas de todo tipo, sempre intentan saber a quen vai dirixido o seu anuncio (o público obxectivo ou target) e precisamente aquí é onde se dilúe a diferenza entre o que é realmente ou o que pensan que debe ser. Ata que punto é a publicidade responsable de xerar estereotipos que logo son transformados en estatísticas polo INE?

Temos que admitir que o mundo publicitario sempre aposta por demografías estáticas (cada vez menos, debido á internet) de corte tradicional —a familia comendo Tosta Rica, a ama de casa co Ariel, o home co Peugeot...—, polo que todos aqueles televidentes enganchados aos programas de serán acaban por adquirir de forma inconsciente a asunción de que as familias son perfectas, os homes italianos van con pequenos bañadores brancos e teñen un corpo de infarto, os rapaces van beber cervexa á praia mentres escoitan a The Vaccines, as rapazas están todo o día a tomar cereais para perder quilos polo retrete (se lle suman un iogur, xa non digamos...), as mulleres maiores precisan compresas para as perdas, e Actimel para ir dar un paseo, que senón cansan e así ad infinitum. A televisión é o medio máis persuasivo nestes casos, pois tamén é onde a exposición é máis continuada, a atención maior, e o grao de confianza cos produtos é alto —imos ao supermercado e acabamos por mercar o que sae na TV, claro—. Pero ata que punto afecta ás nosas formas de ser? Fan, coma din os produtores, programas de televisión para un grupo determinado, ou acaban por conformar un grupo para determinados programas de televisión? Que foi antes, o ovo ou a galiña? 

179

A televisión líquida

Dende o 2008 o investimento en publicidade na Internet pasou de 610 millóns de euros, aos 896,3 millóns acadados no pasado ano 2013 —o que supoñen, case 300 millóns máis—, segundo podemos saber grazas ao informe realizado por Infoadex, e que se pode consultar libremente na súa páxina. Pola contra a televisión non pasa polo seu mellor momento, pois se en 2008 o investimento ascendía a 3.082,4 millóns de euros, esta cifra descendeu ata os 1.703,4 millóns de euros no 2013. Para evitar a pegada da crise nesta estatística, podemos comparar o investimento neste dous últimos anos o que nos levaría en 2012 a 1803,15 millóns de euros, un 6,2% menos, entón, que foi gastado neste pasado ano na publicidade en televisión, con respecto ao 2013.

Captura de pantalla do resumo de Infoadex sobre o Investimento Publicitario 2014.

Durante unha reunión que tivo lugar en maio, dos diferentes clústers empresariais de España, e parte do estranxeiro, en Santiago de Compostela, unha das voceiras convidadas salientaba a importancia de non infravalorar estes datos coa fin de realizar estratexias de financiamento e investimento publicitario no futuro.

Camiñan as televisións autonómicas (posto que a publicidade, si é legal) e as privadas cara a desaparición? Non o sei, pero motivos non lles fallan. Mentres o mercado estadounidense e anglosaxón lles quita forza no que ten que ver coas series, e o consumo audiovisual a través da Internet é cada vez máis palpable en todos os fogares, e ascende o desapego cara aos medios consolidados (radio, televisión diarios) dunha mocidade cuxo consumo de información e produtos culturais (sempre na rede) é volátil, veloz, e cambiante, ou moito cambian as cousas, ou precisamente a televisión que veu do século XIX desaparecerá tal e como a coñeciamos, dando paso a novas formas de consumo, máis persoais, ubicuas, e sen horarios ou grellas estáticas. Será unha televisión máis posmoderna, máis líquida.

171

Apaguen a televisión, razón aquí:

068

A Internet ofrécenos a alternativa perfecta para nos arredar das imposicións da axenda política a través das canles mediáticas de (in)comunicación que retransmiten sen pausa mensaxes interesadas, cuxa fin pedagóxica ou didáctica é inexistente, e no canto do público, a función que se lle presume, e pola que levan cartos do erario de todos e de ninguén, é unha pantomima.

Estes altofalantes de discurso unidireccional, incapacitados para o diálogo coa audiencia, tratan de establecer os temas de conversa que se discuten nas salas de estar, nos cafés, nas aulas, nos parques ou na rúa a pé da Catedral. Os telexornais das grandes empresas da (des)información pretenden cada día instalar de forma compulsiva unha grella de trending topics na opinión pública; ofrecéndolles en primeira instancia do que falar, para logo, nos pretendidos debates e faladoiros matinais, de serán e nocturnos, darlles a solución para que saiban o que pensar e ulteriormente, dicir. Entre escena e escena, non contentos con intentar dominar as discusións da taberna, os mass-media, teledirixidos polos grupos de poder político e económico, tratan tamén de dicirnos xa non verbo do que reflexionar, mais o que consumir.

Deste modo, atopámonos nunha situación na que, cremos, que por ter a posibilidade de pulsar un botón e cambiar de canle, somos realmente donos da programación, e que vemos o que queremos ver, e escoitamos o que queremos escoitar, cando o único que facemos e ir dun cuarto sen fiestras a outro, nunha TDT que prometían ser a ambrosía, pero que non deixa de ser a mesma mazá podre, pintada de verde esmeralda. O único botón útil no mando a distancia é o un que pon power, e que lonxe de deixarnos orfos, nos abre todo un novo mundo de posibilidades. O problema é que o abismo se antepón cando a pantalla vai a negro, sobre todo para aqueles que non teñen tempo ou saber para buscar na Internet contidos e formatos que promovan o diálogo, o coñecemento, a mellora do día a día ou a acción fronte á pasividade sedentaria.

Mais non é estraño que os camiños sexan agora máis difíciles de atopar, pois dentro do que Zygmunt Bauman denomina como a modernidade líquida, as formas de facer, de pensar e de vivir hai tempo que foron estragadas e diluídas nunha corrente de auga que muda cada hora. Por iso, xa ter unha carreira non implica traballar como licenciado. Por iso os valores da modernidade desaparecen, e todo ha de ser cuestionado e repensado, nunha era, onde a información é tan grande, as posibilidades tantas, e o tempo semella tan curto, que non é complicado entrar en modo pánico, esquecerse do mundo, e querer pasar a tarde vendo como reforman casas en Divinity.

Porén, eu considero que en lugar de gastar as nosas horas libres, expoñéndonos perigosamente a mensaxes de cuxo obxectivo non coñecemos nin o briefing, deberíamos apagar a televisión, para reinventala, para darlle un novo uso. Para evitar que a ignorancia e a desesperación siga a expandirse, coma din que se expande o Universo, e comece un cambio, do que todos falan nos bares, pero que ninguén quere acometer primeiro, por medo ás represalias dos lobos que dominan o mundo.