O homosexual na pantalla (III)

Saíndo do armario

"Estaba enfermo de que a xente, e inclusive xente gay, me dixera que era máis fácil ser gay agora. Quizais é máis fácil ser gay unha vez estás fóra do armario. Pero non creo que sexa máis fácil saír, non máis do que algunha vez o foi."

(Wilde, en Fouz-Hernández, 2008, School is out: the British ‘Coming out’ Films of the 1990s)

Fotograma de Get Real

Patrick Wilde escribiu a finais dos noventa What’s Wrong with Angry, unha obra teatral na que se baseou Simon Shore para filmar Get Real (1999). Xunto con Beautiful Thing (McDonald:1996), este filme é un perfecto e clásico exemplo de “saír do armario” –comming out— dentro das películas británicas deste xénero, que conta cunha filmografía máis extensa e comprometida que a española.
Ambos filmes teñen basicamente o mesmo storyline: un mozo gay arredor dos 18 anos, que se atopa descubrindo a súa homosexualidade e que a recoñece, e outra personaxe que está confusa sobre o que realmente sinte e que ten un primeiro encontro sexual co protagonista. Ambas cintas están concibidas como en Priest con paralelismos entre luz/público e escuro/privado. Nas dúas películas a escola (especialmente os patios, onde teñen lugar a actividades deportivas) e a casa familiar (a excepción dos dormitorios dos protagonistas que funcionan como armarios onde a acción homosexual ten lugar) están gobernados pola lei heterosexual y en consecuencia se converten en espazos de masculinity performance. En contraposición, o espazo homosexual está construído en espazos pechados coma un bar, un baño público durante o día, ou, pola noite, o bosque.

Ambas cintas acadan o seu clímax cando a distinción entre estes territorios previamente delimitados se difumina, e se cruza a fronteira, inferindo un achegamento máis o menos asimilacionista onde a homosexualidade podía ser aceptada como un estilo de vida e non só como unha serie de actos illados, e o que é máis importante, onde é lícito cruzar os lindes daqueles espazos que reteñen os intereses estatais para o control da homosexualidade.

En relación aos mozos frustrados, inseridos nun mundo de “masculinidade”, en ambos filmes Get Real e Beautiful Thing, na escola “o fútbol dálle ao mozo a resposta o problema de como reconciliar o seu desexo erótico, o seu 'feminino' amor polo 'masculino', coa súa ansia de ser un 'macho'" (Simpson cit. en Fouz-Hernández, 2008:152). Os rapaces descobren que o fútbol os sitúa nun universo de homes, onde poden gozar da compaña doutros homes, e do espectáculo do seus corpos.

Por outro lado, indagando un pouco máis nos estereotipos representados, as materias na escola como Teatro ou Literatura, son vistas como algo relacionado co gay e o feminino. Isto atópase en conexión coa crenza de que un profesor afeminado pode “converter” aos seus estudantes en persoas afeminadas. Nos anos 20 en EE.UU, algúns profesores considerados como “amaneirados” eran determinados como non aptos para os postos de mestre, en parte, debido a que se cría que non servían como modelo a seguir para os rapaces. Un psicólogo explicaba a suposta ligazón entre afeminamento e homosexualidade cando escribiu isto, facendo fincapé na misticidade do mesmo:

«Estes homes [homosexuais] producen unha aura de afeminidade tan sutil que é difícil de describir. O feito de que exista demostra a sobrenatural facilidade que os homes homosexuais teñen para recoñecérense entre eles, normalmente de forma instantánea.»

(citado en Blount, J. M., 2000, Spinsters, Bachelors, and Other Gender Transgressors in School Employment, 1850-1990)

No coming out filme Story of a Bad Boy (Donaghy:1998),  esta realidade é palpable. O pai do protagonista e un adestrador de baloncesto que ve como o seu fillo “camiña raro levando botas”, e intenta “curalo” apuntándoo no seu equipo de baloncesto. Porén, o rapaz termina por unirse ao grupo de teatro en contra dos consellos dos seus compañeiros de clase que lle advirten que: “that’s for queers”.

Fotograma de Beautiful Thing.

Porén, McDonald intenta romper con estas dinámicas en Beautiful Thing,  onde a adestradora é unha muller, e onde unha nai solteira xoga o papel “masculino”, en vez de ser a perfecta ama de casa.
O que podemos denominar como “heterosexualidade compulsiva” está tamén presente nestes filmes. En Get Real, as diferenzas de xénero entre o protagonista Steven (Ben Silverstone) e John (Brad Gorton), estabelécense en relación co deporte e o grupo de amigos. John e a estrela do equipo da escola. A súa identidade masculina vese reforzada por seu grupo de colegas, ou, en termos angloxsaxóns, macho wannabies. El confésalle a Steven que comezou a fumar por la “presión de grupo”, o que suxire que esta mesma presión o forza a actuar de forma “normal”, e ter unha moza. A sensación de heterosexualidade compulsiva —compulsory heterosexuality— neste grupo de deportistas é tan grande que os colegas non cuestionan a condición sexual de John cando o atopan abrazando a Steven nos vestiarios.

O rexeitamento por parte de John da súa homosexualidade contrasta fortemente coa cómoda actitude de Steven sobre a súa sexualidade. Cando este lle fala a John sobre anteriores relacións, John cambia de tema e reafirma a súa heterosexualidade falando sobre os seus adestramentos e as súas preferencias futbolísticas.

Os tres filmes – Get Real, Beautiful Thing, Story of a Bad Boy— falan sobre o coming out process desde diferentes puntos de vista. En Get Real, Steven sae do armario durante un discurso na escola, pero John rexéitao e prefire non contar a verdade. En Beautiful Thing, o protagonista e o seu mozo (o veciño que vive ao lado), acaban xuntos bailando Mama Cass diante da veciñanza, desafiando tabús. E en, Story of a Bad Boy, o protagonista termina só, nunha estación de autobús, e decide coller un autocar destino Nova Iorque, buscando liberdade.

Sen estar libres de estereotipos facilmente identificables, estas películas, son intentos de contrarrestar a ausencia de imaxes positivas sobre a homosexualidade na etapa escolar e pre-universitaria. Ao ter a dous mozos da mesma idade mantendo relacións homosexuais, estes filmes elixen darlle á volta, como comentei antes, á lóxica inconsciente de que a homosexualidade só pode existir como resultado da sedución de menores por parte dun adulto pervertido.

Conclusións
Cos exemplos analizados anteriormente, intentei mostrar certos estereotipos do home homosexual presentes no cinema británico e americano, e aínda que non me detiven en valorar arquetipos negativos, presentes noutras películas de temática non-gay, podería ser perfectamente outro tema a analizar. Na miña pequena indagación achei que existen estereotipos positivos sobre o home homosexual, e que o cinema como discurso pode servir como ferramenta para achegar o mundo gay ao público xeral, lonxe de vagas representacións reflectidas e saturadas polos medios de comunicación de masas, como a prensa, a radio e a televisión.

Por suposto non existe unha fórmula instantánea para mudar os pre-conceptos da sociedade. Porén, xa que os prexuízos se asentan no descoñecemento, no mal entendemento e na ignorancia, o cinema pode ser un potente utensilio para previr á expansión e penetración desta ignorancia e practicar, unha anagnórise colectiva, ou algo polo estilo.

O poder dos estereotipos é maior do que a xente adoita pensar. A representación da sexualidade na pantalla pode ser vista como un reflexo especular do que a sociedade é, pero a maioría das veces é a sociedade a que imita á pantalla. Como xa advertín nalgún outro comentario, o problema non se atopa no medio en si, nin na audiencia. O foco deberíase por na mensaxe que se emite, e sobre todo nos promotores desa mensaxe.

197

O homosexual na pantalla (II)

Analizando o estereotipo gay: o cinema como discurso

"O sodomita fora unha aberración temporal; o homosexual era agora unha especie."

(Foucault, History of Sexuality, Vol. 1)

A categoría médica, psicolóxica, e psiquiátrica da homosexualidade foi constituída por primeira vez cando foi determinada —o artigo de Westphal do ano 1870 onde menciona “sensacións sexuais contrarias” pode ser considerado como o punto de inflexión segundo Michel Foucault— menos como un tipo de relación sexual, e máis como unha certa calidade de sensibilidade sexual, un modo determinado de inverter a masculinidade e a feminidade de cada un. A homosexualidade apareceu como un tipo de forma de sexualidade cando foi trasladada desde unha práctica de sodomía, a un tipo de androxinia interna, un hermafroditismo da alma.

Atendendo a este último parágrafo e tendo en conta que os media teñen unha gran capacidade para imprimir significado sobre aquelo que non é familiar, nin habitual, e tendo en conta, por outro lado, que a homosexualidade foi e segue sendo reprimida e expulsada da vida pública e visible, paréceme interesante indagar na creación do estereotipo do home homosexual na pantalla, en particular no cinema.  

O rol definidor e representativo do cinema xoga un importante papel no proceso de propagación e caracterización de prácticas culturais, estereotipos, hábitos... como Richard Dyer xa ten comentado:

«Ningún grupo social pode permitirse ignorar a importancia do cinema...[este] actuou como un repertorio de imaxes de como é a xente e como debería ser, as imaxes son tanto producidas pola cultura como participantes activas na produción dun pensamento xeral e sentimento verbo da mesma.»

(Dyer, R., The Role of Stereotypes, 1993)

A continuación presento unha análise de diversos filmes (que será publicado en diferentes días) relacionados coa homosexualidade masculina, que me servirán de pretexto para citar outras cintas do queer cinema, e diversos estereotipos sobre o home homosexual presentes nas mesmas, co fin de acadar una conclusión satisfactoria:

The Priest

“A inclinación particular do homosexual constitúe unha tendencia, máis ou menos acentuada, cara a unha conduta intrinsecamente mala desde un punto de vista moral"  

(Ratzinger, J. citado en Nicole Muchnik, La Iglesia y la persecución, El País 02/03/09)

                

Unha das institucións que danou seriamente a imaxe dos homosexuais é, segundo o meu punto de vista, a Igrexa Católica. Difamou e perseguiu aos homosexuais no pasado, e hoxe en día continúan promocionando discursos anti-homosexuais, etiquetándoos como “desviados”, “confundidos” e “e enfermos mentais”, a pesares de que o Papa Francisco I, rebaixase o ton do seu antecesor, Bieito XVI.

O filme de Antonia Bird, Priest (1994) describe moi ben como o establishment católico lidia coas persoas homosexuais. Nesta cinta Father Greg (Linus Roache), é un mozo e atractivo sacerdote que acaba de chegar a unha pequena parroquia inglesa, onde terá que vivir con outro sacerdote, o Father Mathew (Tom Wilkinson). Greg e Mathew non se levan demasiado ben ao comezo debido a actitude do segundo, quen adoita dar un carácter político aos seus discursos a favor do Partido Laborista.

Durante o día o Padre Greg é un perfecto católico pero cando chega a noite cambia o hábito por unha cazadora de coiro. Este coñece a un home nun gay club, e déitanse. Ao principio a relación se representa como algo puramente sexual, unha necesidade física de Greg que evitar calquera tipo de contacto sentimental. Porén, nun destes encontros son atopados bicándose nun coche. Toda a parroquia se enteira de que o novo sacerdote é homosexual, polo que é rexeitado e intenta suicidarse cunha sobre dose de tranquilizantes. O Padre Mathew sálvao, pero o bispo ailla a Greg da Igrexa, e o persuade para que abandone o hábito.

No filme, escuro/privado e luz/público son binomios usados de forma metafórica. O primeiro significa: noite, gay, sexo, maldade, pecado; pero verdade. A luz e o público se relacionan co día, heterosexualidade, o celibato, o bo, e a mentira. Greg non recoñece a súa condición sexual ata o fin da película. 

Intentando “iluminar” a xente da parroquia, o Padre Mathew chama a Greg para que realice o seu último sermón. Cando chega á misa, os veciños comezan a murmurar. Logo, algúns deles érguense dicindo: “should I show respect for that thing?”, “leave my children with that monster?”. Son o exemplo perfecto da clase de imaxe que a Igrexa emite sobre as persoas homosexuais. O home gay convértese:

«nun obxecto imposible, un monstro que so pode ser procreado nun proceso de corrupción a través da sedución, que en si mesma inexplicable, dado que a familia tradicional non posúe ningunha teoría do desexo máis aló da supostas "necesidades" da reprodución.»

(Watney, S., 1993, The Spectacle of AIDS, in: The Lesbian and Gay Studies Reader)

Resulta interesante a idea que teñen os pais dos seus nenos sendo seducidos por esta “pervert abomination”.  Unha mostra, penso eu, de séculos de estigmatización e criminalización da xente gay, e todo aquelo que non se adapta á norma. Todo deviant é penalizado, discriminado, e posto fóra de vista. Esta película serve como un exemplo da capacidade de xerar discursos dunha institución como a Igrexa, pero tamén da capacidade do cinema de denunciar este tipo de estereotipos negativos. É sen dúbida, o cinema como discurso a prol da desestigmatización do homosexual.

[...]

196

O homosexual na pantalla (I)

O terceiro ano da carreira de xornalismo paseino en Inglaterra; unha bolsa Erasmus permitiume estudar na Southampton Solent University e durante este tempo tiven a oportunidade de realizar varios ensaios sobre xornalismo, publicidade, guión e tamén sobre o cinema. Unha das investigacións tivo como foco a representación do home homosexual na pantalla; atopeime cos documentos escritos en inglés, e dada a súa pertinencia, decidín traducilos e re-escribilos para a súa publicación on-line en diferentes capítulos. 

A construción de estereotipos: mass media e establishment

A construción de estereotipos é un mecanismo usado polo ser humano para organizar e dar forma ao mundo que o rodea. Cada persoa é perfectamente identificada, inclusive aqueles non-clasificados carrexan o “stigma” do inclasificado. Se a memoria non me falla, de acordo con Aristóteles o home é eminentemente ‘zoon politikon’, é dicir, un animal social, que precisa vivir dentro dunha sociedade. A construción de estereotipos procede da interrelación entre persoas. En consecuencia, a creación de estereotipos, ou “categorías sociais”, é practicamente inherente ao ser humano, que vive dentro dunha sociedade. Se tomamos estas afirmacións como verdades, ou posibles certezas, tamén consensuaremos que as categorías non son negativas por si mesmas.  Os estereotipos son susceptibles de ser usados para fins negativos e prexudiciais. Aquí atoparemos aos media e a o establishment como creadores de significados, codificadores de estereotipos ou axentes de significación.

Por un lado, se pensamos nos medios de comunicación, sempre existen empresas patrocinadoras que os financian, editores e propietarios que precisan definir o mercado. Sempre se encargan de atopar o perfecto target para os seus produtos e teñen un gran interese en ter definido e etiquetado cada grupúsculo de potenciais consumidores.

O que pretendo facer neste ensaio e realizar un esbozo de como se representa ao home homosexual nos media e como aquelo que sae do normal, o deviant, é tratado por estes medios. Os media serven tanto como axentes de significación primaria, xerando descricións e explicacións de si mesmos, como de axentes de significación secundaria, apoiando e amplificando discursos provintes doutros axentes (políticos, sindicatos...).  Mediante esta función secundaria —e gracias á calidade dos media de “testemuña acreditada”, ás limitacións no accesos ás tribunas e axendas mediáticas e ás nocións de valor noticia— prensa, radio e televisión reproducen unha estrutura de dominación e subordinación dentro do discurso público, ou opinión pública.

Sobre todo, os media teñen poder para dar forma e definir a realidade política, en especial naquelas situacións que non son familiares para a audiencia, problemáticas, ameazadoras ou:

«Onde non hai "coñecemento tradicional" nin redes firmes ou influencia persoal, nin cultura cohesiva, nin precedentes para accións ou respotas relevantes, e non hai unha forma de comprobar ou valorar en primeira persoa as proposicións que están á nosa disposición, para facer fronte ou modificar o seu poder innovador.»

(Hall, S., 1993, Deviance, Politics, and the Media, in: The Lesbian and Gay Studies Reader)

[...]

195

U-lo cinema queer galego? (II)

069

Este domingo día vinte publiquei o primeiro artigo na procura dun cinema de temática queer producido en Galicia. A miña busca, nun primeiro momento motivada pola caótica curiosidade, levoume a acoutar o que podo considerar, xa non só como queer, senón que é o que me interesa atopar no relacionado co lugar e contexto de factura. Concluín que será incluído nesta pescuda aquel cinema (xa sexa longo, medio ou curto) ou video-arte que teña, —obviamente— por temática o queer, pero que sexa realizado por galegxs, ben de nacemento, adopción ou transición; e non é chauvinismo, simplemente considero importante coñecer a visión non heteronormativa da e dende a realidade galega, coa fin de facer unha valoración sobre quen posúe os medios da produción cinematográfica e audiovisual, as barreiras (visibles ou non) coas que se atopan os creadores queer para poder realizar obras baseadas nas súas inquietudes desviadas, amais da transcendencia que obteñen os filmes que tratan a diversidade sexual, o seu impacto na opinión pública, a súa capacidade pedagóxica (como guías tanto para os apocalípticos como para os integrados), e, en última instancia, o valor da obra queer como espello dos problemas que atopan os que non seguen a norma, e a súa necesidade como catalizador do proceso de normalización da denominada pluralidade sexual, así como a súa calidade catártica para cos que se identifican coas historias, personaxes ou situacións contadas, reconfortándose e evitando a sensación de marxinación existencial.

Conforme a estas bases, teño que admitir a miña decepción, pois de novo, non puiden atopar (aínda) todo o que busco. Si dei coa artista nacida en Ferrol, Peque Varela, quen no cuarto e último ciclo de cine LGTB realizado no Teatro Principal de Compostela no 2009, presentou a súa curtametraxe animada 1977, no que unha nena vai en busca da súa identidade. A cinta, de produción galaico-británica, participou no prestixioso Sundance Film Festival, amais de gañar de 15 premios a nivel internacional.

Imaxe do protagonista de Querelle.

Nos catro anos que durou este Ciclo en Santiago, a peza da artista Varela, foi a única representación galega. Acudín en busca dos programas destas proxeccións temáticas, coa intención de atopar obras que se adecuaran ás miñas premisas, mais non. E non é que o Ciclo carecese de filmes interesantes —de entre eles Querelle do director Fassbinder, totalmente recomendable—, senón que non incluía ningún de factura do país; probablemente non por censura, pois un non pode prohibir o que non hai, e estou comezando a pensar que non vou dar atopado probas suficientes que demostren a existencia do cinema queer galego.

Seguirei buscando.