U-lo xornalismo de investigación?

001

Hai dúas semanas algúns dos lectores e subscritores da recentemente nacida Revista Luzes, congregámonos na libraría compostelá do Couceiro, por convocatoria dos seus responsables. Despois do repaso de rigor sobre os contidos do último número chegou a quenda das preguntas, e se ben a maioría foron loas, unha das asistentes queixouse da falta de xornalismo de investigación.

Xosé Manuel Pereiro, co-director de Luzes, tomou a palabra, e nun ambiente moi fraternal, confesou que, por moito que espremeran aos subscritores, non sería posible pagar un traballo xornalístico de investigación en condicións. "Menos, cando vas a Interviu e che pagan 1.500 euros", subliñou.

Carioca, Pokémon ou Gürtel, son nomes ben coñecidos. Pero ningunha destas tramas foron descubertas grazas ao xornalismo de investigación. Nos últimos anos, ou ben o traballo policial/xudicial é efectivo (o que non está de máis) ou se lles vai das mans aos delincuentes, ou ben hai alguén insatisfeito que quere tirar da manta:

José Luis Álvarez, el empresario asturiano que destapó el «caso Pokémon», continúa empeñado en tirar de la manta y sostiene que no va a «callarse nada» 

José Luis Peñas, exconcejal del PP en Majadahonda (Madrid), grabó secretamente conversaciones de Francisco Correa durante dos años.  Su denuncia dio origen al 'caso Gürtel'

Obviamente, temos máis exemplos de corruptelas (EREs, Nóos, Campeón, Bárcenas...), e se ben o traballo xornalístico pode axudar e axudou nos procesos de xulgamento dos culpables, non é unha parte determinante; publicar en portada uns papeis filtrados de forma exclusiva, non é xornalismo de investigación, é aproveitarse da conxuntura, para facer caixa.

Para empeorar a situación, son as propias empresas xornalísticas as que infravaloran o traballo do xornalista, xa sexa este de investigación ou de cobertura de zonas de conflito, ou simplemente de provincias. Ao respecto, conversaba a semana pasada cun importante fotógrafo galego que farto de que lle remaquearan en España a compra das súas fotografías (feitas en países en guerra, cunha alta probabilidade de ser secuestrado, ou morrer), vende a maior parte a diarios estranxeiros, que saben valorar o seu traballo, e non lle ofrecen unha miseria mentres o seu director xeral cobra trece millóns de euros anuais; ou mentres teñen a unha (unha soa!) correspondente traballando como freelance para toda África, á que nin lle remuneran as chamadas telefónicas internacionais.

Xornalismo en galego, e 2.0

David Lombao, director de Praza.com no Encontros 2.0 | Código Cero

Mais non todo está perdido, e a falta de cartos non é óbice para que se siga a practicar un xornalismo ético, honesto e de supervisión. Grazas ás novas tecnoloxías, (e sacrificando, por parte dos seus responsables moitas horas de tempo propio), medios como o Galicia Confidencial ou Praza Pública están a dar exemplo dun xornalismo de investigación a longo prazo, é dicir, fan unha labor de vixía dos estamentos públicos que, máis que necesaria, é fundamental. Son, como me dicía o xornalista Bru Rovira no 2006, a "mosca cojonera". Por que o traballo de periodista, é ese que todo o mundo critica, pero que ninguén quere facer, pois detrás de toda a pompa de catro pantalleiros que se alimentan de share, están o resto de persoas que deben cubrir sesións tediosas de control ao Parlamento e ao Congreso, xuízos escabrosos con familias destrozadas, miles de follas de sumarios xudiciais (que teñen que estar lidas para onte), eventos baleiros de contido patrocinados pola Consellería da Fraternidade, "convenios" con Deputacións, etc...

Mother Jones, verbo da austeridade nos EUA

As chaves para que o xornalismo poda actuar de forma independente e investigar viablemente, considero, que son aquelas que tratamos no primeiro dos Encontros 2.0 , e pasan por depender dunha publicidade selectiva non invasiva, o apoio dos lectores mediante doazóns e subscricións, o uso dos medios 2.0 para recadar informacións e actuar como supervisores do acontecer político, o crowdfunding e o coworking... Un exemplo paradigmático, e polo tanto a seguir, é para min a revista estadounidense Mother Jones. Este magazine, que comezou no 1976, caracterízase por publicar reportaxes de investigación minuciosas, que tratan tanto temas medio-ambientais, como alimentarios, políticos, económicos, sociais, científicos..., e depende de publicidade non invasiva —é dicir, son, polo menos no papel, empresas cuxos intereses comerciais non entran en conflito, nin realizan inxerencia algunha, nos contidos publicados—. Levo máis dun ano recibindo cada dous meses a revista na miña casa, e é unha desas lecturas que non te deixa impasible,  e que en certo modo, te leva a pensar que hai una alternativa, unha esperanza, e unha vía sustentable para o xornalismo de investigación e velaí para a profesión per se. 

Se á necesidade e predisposición de realizar xornalismo de investigación lle engadimos as novas tecnoloxías, a enorme cantidade de información á que podemos ter acceso (o que é, ao mesmo tempo, un pro e un contra), a labor que realizan organizacións como Wikileaks, e un hastío cada vez mais xeralizado cara uns medios de comunicación absortos na súa alter-realidade auto-feladora; pode, e digo, pode, que esteamos máis preto de deixar de gastármonos os cartos nas tendas de Inditex e comezar a invertir en investigación.